Per questo manoscritto sono disponibili le seguenti descrizioni

  • Scarpatetti Beat Matthias von, Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Gallen, Bd. 2: Abt. III/2: Codices 450-546: Liturgica, 
Libri precum, deutsche Gebetbücher, Spiritualia, Musikhandschriften 9.-16. Jahrhundert. Wiesbaden 2008, S. 149-153.
    (Descrizione standard, attualmente visualizzato)
  • Scherrer Gustav, Verzeichnis der Handschriften der Stiftsbibliothek von St. Gallen, Halle 1875, S. 157.
    Mostra la descrizione aggiuntiva
St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. Sang. 494
Public Domain Mark

Scarpatetti Beat Matthias von, Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Gallen, Bd. 2: Abt. III/2: Codices 450-546: Liturgica, Libri precum, deutsche Gebetbücher, Spiritualia, Musikhandschriften, 9.-16. Jahrhundert, Wiesbaden 2008, S. 148-153.

Titolo del codice: Lateinische Gebete und Cursus (Franz Gaisberg)
Datazione: ca. 1477-1504
Segnatura precedente: D. n. 448
Supporto materiale: Papier. Wasserzeichen meistens nicht sichtbar, ausser div. Fragmenten, f. 2 und 6 einer Traube, ab f. 30 eines Ochsenkopfes mit dickem Stab und Dreipass, mit seitlich gehen­der Zunge, vgl. f. 32, 44, 119 und 142 f.; f. 64 andere Kopfpartie, hier ganz sichtbar, kleiner, zierlicher Kopf mit Kraushaaren und einer Doppellinie vom Auge zu den Nüstern, die Stange erscheint erst f. 80 und scheint vom selben Typus wie f. 30 zu sein, es steht nicht fest, welche Stange mit Dreipass zu welchem Kopf gehört, die eine ist in Relation zur noch sichtbaren Hornspitze etwas höher; der Kraushaar-Kopf ziemlich sicher identisch mit Piccard, Wasserzeichen I (1966), Abt. XI, Nr.199 (Konstanz, Strassburg, Zürich 1473-1478), was mit der Zeit nach der Profess des Schreibers (s.u.) übereinstimmt.
Dimensioni: 144 Folia
Formato: 11,5 x 8
Numerazione delle pagine: Neue Bleistiftfoliierung.
Composizione dei fascicoli: Sexternionen, ausser VII[+1]1-13, das letzte Blatt angefügt, und V135-144. In den Heftmitten Pergament-Streifen aus Hs. mit karolingischer Schrift.
Disposizione della pagina: Einspaltig 7,5 x 4,5, 19-22 Z., nur Schriftspiegel mit Tinte linien.
Tipo di scrittura e mani: Sehr kleine und hastige Kursive des Fraters und nachmaligen Abtes Franz Gaisberg (Profess 1477/1482, Abt 1504-1529), vgl. seine undatierte Subskription f. 107r: AMEN Frater franciscus G[aisberg] Orate pro eo. Geschrieben offenbar mit Desinteresse, mit vielen Nachlässigkeiten, Schreibfehlern, Streichungen, Unklarheiten etc., vgl. etwa f. 64v Anthiphona de sancto anthiphona. Zur Datierung von Gaisbergs Tätigkeit als Schreiber 1477-1504 s. CMD-CH III (s. u.); s. auch seine Notiz betr. seiner Notker-Sequenz in Cod. 546, f. 365r oben. 2-5-zeilige, teilweise improvisien dekorierte Lombarden, rubriziert.
CMD-CH III, Nr.103, Abb.422, zur Datierung von Gaisbergs Schreibtätigkeit s. Schreibeverzeichnis p. 290. Von seiner Hand noch Cod. 910, dieser wie auch der vorliegende von Scherrer, Verzeichniss (1875), p. 157, der den Konventualen Grubenmann als Schreiber vermutet, nicht als Werk Gaisbergs erkannt.
Legatura: Einband 15./16. Jh., rotes Leder auf Holz, auf VD zentrales Rechteck mit 9-fachem Spruchband Maria und 16 Rhombenstempeln mit Blumen- und Tiermuste , auf dem HD Diagonalkomposition mit zentralem Andreaskreuz, sehr improvisiert und ungenau mit div. kleinen Stempeln überschlagen, Mittelschliesse HDK-VDK verloren, ebenso Eckbeschläge, der Schliessenteil des HD später nachgenagelt mit einer Reihe von Nägeln, die bis in die Mitte des Buchblocks durchgeschlagen haben. Auf den beiden kurzen Seiten des Schnitts je der Buchstabe H. Spiegelblätter sind Pergament-Fragment aus liturgischer Hs. des 14. Jhs. in Textualis mit Neumen.
Contenuto:
  • 1r-12v Kalendar
    Im Jan. f. 1v in Rot Aniuersarium Jeori frater patris, im Feb. f. 2r und 2v Agatha und Matthias rot, im März f. 3r rot Aniuersarium pater patris mei, f. 3v Benedikt rot, im April f. 4v Anniuersarium fidis mater matris mee, Mai f. 5r Wiborada rot, f. 5v Anniversarium frater (meus / mei / matris) (?), die vier Jahrzeiten der Verwandten sind später in Mennige nachgetragen, die Anlage-Rubrizierung des Kalendars in Zinnober, im Juni f. 6r Obyt mater mea verena huxin vxor anthonij gaisberger 1498 und darunter Obijt eglofüs de mega patruus meus, beide schwarz nachgetragen. Im Juni f. 7r Ulrich rot, im Aug. f. 8v Aniüersarium nicolai frater patris, in Zinnober, beim Anlegen geschrieben, ibid. Pelagius rot, im Sept. f. 9r Aniversarium mater patri mei, idem im Okt. f. 10r für Heinrich, Vater der Mutter, 10v Gallus und Dedicatio Eccl., im Nov. f. 11r Otmar, f. 11v mit anderer Feder und anderer Tinte späterer Eintrag Obijt thomas blaͮrer 1509, ibid. Konrad rot, am 28. Nov. Aniversarium Ulrici patruus (?) mee [!], im Dez. f. 12v Anniversar für Walpurga, Schwester des Vaters, ibid. für Elisabet ammite mee (Amme?).
    Angehängt f. 13r-v komputistische Tabelle mit Sonntagsbuchstaben, Zodiakangaben u.v.a.
    Zu Abt Franz Gaisberg Duft/Gössi/Vogler, Abtei (1986), p. 153-155, ohne Angabe und Verwertung unserer Hs.
  • 14r-29v Orationes de passione domini
    • (14r-16r) >Oratio Bede Venerabilis de septem verbis Christi< Dne.i.c. qüi septem üerba die ültima üite tüe dixisti in crüce üt illa sacratissima verba
      [im folgenden werden die zwei Striche über dem u nicht mehr übertragen], auch Codd. 471, f. 105r; 473, p. 90; 485, p. 22; 503ab, p. 12; 519, p. 116; 520, p. 101 (nur Incipit); 521, p. 80
    • (16r) >Gebet mit Ablass Benedikts XII.< Precor te amantissime dne.i.c. fili dauid propter illam eximiam caritatem
      auch Codd. 471, f. 107r; 485, p. 59
    • (17r) >De passione< Salue gloriosum caput nostri redemptoris cunctis potentibus tremendum
      auch Codd. 471, f. 104r; 517, p. 324 ; 519, p. 468; vgl. auch Codd. 482, p. 137a; 485, p. 88; 521, p. 202
    • (18r) >[Idem]< Dne.i.c.f.d.v. rogo per quinque vulnera quae in cruce pertulisti
    • (18v) >Oratio sti. Ambrosii< Dne.i.c.fd.[v.] creator et resuscitator generis humani gratias tibi referimus
      vide Codd. 482, p. 341 ; 485, p. 25; 517, p. 227; 519, p.38, 236
    • (21r) >De passione< J.c. saluator mundi qui pretioso sangvine a morte perpetua mundum redemisti
    • (22r) >Ante crucem< mit den Unterrubriken ad crucem, ad inclinationem capitis, ad coronam spineam, ad dextram et sinistram manus, ad vulnus laterale, ad dextram et sinistram pedem, ad Mariam, ad Iohannem O M ... (?) considerationis paradysus voluptatis es ihesu pijssime
    • (24v) >In honorem passionis, cum indulgentiis< O crux salue preciosa vera ferens gaudia / salus vnica gloriosa
      AH 31, p. 98; Rep. Hymn. 12854, nur mit St. Galler Hss., aber ohne der unsrigen
    • (25v) >Oratio sti. Augustini, flexis genibus dicenda.< Aspice ad me infelicem pyetas respice in me misericordia (?)
    • (26r) >Coram imagine crucifixi< O Jhesu dulcissime gaudium et solacium anime mee qui dixisti
    • (27r) >Oratio flexis genibus dicenda, cum indulgentia Johannis XXXIII. pape milium annorum venalium et criminalium peccatorum< Anima christi sanctifica me corpus christi gloriosissimum sana me
      auch Codd. 473, p. 37; 503ab, p. 16; 519, p. 275; 521, p. 156
    • (27v) >Oratio cum indulgentia 2000 annorum Bonifacii sexti pape, ad preces Philippi regis francie< D.i.c. qui hanc sacratissimam carnem tuam de Marie utero assumpsisti
    • (28r) >In elevatione et sumpcione corporis Christi< Ave verum corpus d.n.i.c. vere natum ex maria virgine vere passum et immolatum
      AH 37, p. 40, Nr.37; Rep. Hymn. 2175,
    • (28v) >De patre< Sacrificium sacrosancti corporis et sangwinis filii tui quod hodie offertur
    • (28v) >Idem< Summe pater sancte deus / nunc peccator ego reus mei precor
      AH 15, p. 159; nicht in Rep. Hymn.; vgl. auch Cod. 521, p. 70
    • (29r) >De spiritu sancto< I.C. verbum de carne matris patris qui carnem de carne matris homo factus
      auch Cod. 521, p. 70
    • (29r) >De sancta trinitate< Utriusque pneuma sacrum esto mihi nunc
      auch Cod. 521, p. 71
    • (29v) >Idem< Tu qui trinus es in personis indiuisus es in donis …–… replens habundancia.
      Vgl. Cod. 521, p. 71; nicht identifiziert, ev. nur Teil eines Trinitätshymnus
  • 30r-v leer
  • 31r-83v >[Orationes et cursus minores de sanctis]<
    • (31r-80r) De sanctis
      • (31r-36v) >Oratio ad B.M.V., cum indulgentia Innocentis pape.< (31rv) [Rubrica, cum visione cuiusdam abbatissae O.S.B.],
        (32r) Oratio O Clementissima domina et dulcissima uirgo sancta maria obsecro te per illam ineffabilem leticiam …–… (36r) gaudent et exultent [!] in eternum amen.
        Auch Codd. 471, f. 108r; 485, p. 288; 503ab, p. 40 (ohne Incipit); 517, p. 217; 519, p. 80. Mit Annex (36v) Jnterueniat pro nobis quesumus d.i.c.
      • (36v) >Quinque amoniciones B.M.V.< Amoneo te o dulcissima domina doloris quem tibi simeon in templo predixit
        auch Codd. 471, f. 115r; 485, p. 297; 517, p. 158; 519, p. 309,
      • (38v-40r) 3 angefügte Orationen
      • (40r) >Rosarium B.M.V. cum quinquaginta Ave Maria dicendum< Ave maria gratia plena Aue de spiritu sancto angelo gabriele annunciante
      • (44r) >Oratio de B.M.V.< O gloriosa domina ut intercessione tua dirigatur secundum clemenciam
      • (45v) >Oratio scripta Rome in basilica B.M.V. de populo ante portam flameam [recte: flaviam], cum 800 annis indulgentiarum.< Ad sanctitatis tue pedes pulcherrima virgo maria corde prostratus
        auch Cod. 519, p. 90
      • (48r) >Septem gaudia B.M.V.< Gaude virgo graciosa verbum verbo concepisti
        folgt identische Rubrik, AH 29, p. 31; Rep. Hymn. 7006, aber mit gloriosa statt gratiosa
      • (48v) >Septem gaudia B.M.V.< Gaude maria plena gratia Cuius extat gloria
      • (49r) >De sancto Michaele archangelo< Sancte angele domini qui datus es michi custos
      • (50r) >De proprio angelo< O angele bone qui datus es mihi custos et in auxilium
      • (50v) >De sancto Michaele archangelo< Ora pro me sancte Michahele ut non sinat deus
      • (51r) >De sancto Philippo et Iacobo minore< Sancte philippe et sancte iacobe appostoli d.n.i.c. qui per martirium palmam ad gloriam peruenistis
      • (52r) >De sancto Francisco< Jste sanctus digne in memoriam uertitur Geminum [geminam?] qui [quia?] ad gaudia transijt angelorum
      • (53v) >De sancto Benedicto<
      • (53v-54r) >Antiphonae e.a.<
      • (54v) >Oratio< Sanctissime confessor domini monachorum pater et dux benedicte intercede pro me peccatore
        vgl. Cod. 520, p. 238
      • (55v) >De sancto Gallo< [eine halbe Seite für Rubrik ausgespart] Venerabilis gallus D conus [unklar, ev. sic] qui omnes heremi semitas notas habebat
      • (57r) >De sancto Othmaro< [Antiphona.] Descendit dominus
      • (57r) >Oratio< Sancto Othmari [!] confessoris tui domine quesumus (?) veneranda festiuitas
      • (57v) >De sancto Pelagio< Beatus vir qui suffert (?) tentationem
      • (58r) >De sancto Conrado, cum antiphona< Beatus sacerdos et confessor tuus Conradus quesumus domine
      • (58v) >De sancto Magno, cum antiphona< Omnipotens sempiterne deus qui es sanctorum tuorum splendor
      • (59r) >De sancto Gregori< Concede quesumus omnipotens deus ut ad meliorem uitam sancti gregorij
      • (59v) >De eodem< eodem.Domine exaudi oracionem meam quam … [Folgendes unklar]...
      • (61v) >Oratio a sancto Augustino composita< Dne.i.c. qui in hunc mundum propter nos peccatores de sinu patris aduenisti
      • (63v) >Ad sanctum Augustinum< Aspice ad me indignum pietas immensa
      • (63v) >De sancto Ambrosio< Nur Antiphon und Formel-Kollekte
      • (64r) >De sancto Jeronimo, cum antiphona< Deus qui beatum Jeronimum confessorem tuum matri ecclesie doctorem dedisti
      • (64v-66v) >De sanctis Anthonio, Leonhardo, Sebastiano, de 12 patronis< , nur Antiphon und Formel-Kollekten
      • (66v) >De sancta Katherina [de Alexandria]< Aue constans katherina / me in salua disciplina / in hac vita perigrina (?) jure dei nos electum
        AH 30, p. 165; Rep. Hymn. 1737, mit einzig unserer Hs.
      • (67r) >De eadem< Jnvictissima fidelisque i.c. preciosa katherina que verbosos philosophos dimicasti
        auch Codd. 485, p. 554; 519, p. 430
      • (68r-71r) >De sanctis Barbara, Appolonia, Öttilia, Scolastica< , nur Antiphon und Formel-Kollekten
      • (71r) >De sancta Verena< O sancta verena virgo deo devota quomodo digne te laudare possumus
      • (72r) >De sanctis Dorothea, Undecim milia virginum, Maria Magdalena, Elizabet, Johanne Bapt. et Ev., Mattheo, Luca, Petro, Paulo, Bartholomeo, Jacobo mai. et min., Laurentio, Stephano, lnnocentibus<, nur Antiphon und Formel-Kollekten.
    • (80v-81r) leer.
  • 81v-107r [Orationes variae]
    • (81v-83v) [Commune sanctorum: Antiphonae et orationes minores] De apostolis, martiribus, confessoribus, episcopis, virginibus, omnibus sanctis
    • (83v-107r) [Orationes variae: Privatgebete.]
      • (83v) >De sancta cruce< O crux salue preciosa vera ferens gaudia
        AH 31, p. 98; Rep. Hymn. 12854
      • (84v) >Alia< Rogo te d.i.c.f.d.v. per gloriam tue sanctissime passionis
      • (85r) >Alia< Obsecro te d.i.c.f.d.v. per sanctam crucem tuam
        auch Codd. 485, p. 574; 519, p. 355; 520, p. 117
      • (85v) >Ante communionem< Rogo te d.i.c.f.d.v. per gloriam tue sanctissime passionis ut hodie introducas …–… hic et in eterni [!] beatitudine
        s. Cod. 485, p. 161
      • (92v) >De eterna sapiencia< Falsche Rubrik. Richtig: De sancto sacramento altaris. Das Gebet beginnt mit Ave, jedoch S in Rot als Init.] Aue sanctissimum corpus dominicum in hoc sacramento contentum est
        auch Codd. 485, p. 67; 502, f. 46v; 517, p. 46; 519, p. 96 (dort mit der Rubrik Oratio discipuli eterne sapiencie ad sacramentum). Auch in Einsiedeln, Cod. 285, p. 28; Basel, UB, Codd. A IX 2, f. 234v und A X 6, f. 120r; Aschaffenburg, HB, Ms. 8, f. 43v; Darmstadt, LB, Hs. 5, f. 36r; Hs. 1105, f. 202v; Hs. 2272, f. 88r; Hs. 2273, f. 137r
      • (93v) >Alia oratio de sacramento< Ave lux mundi i.c. vita spes vnica et dulcedo animarum qui es viaticum
      • (95r) >Idem< Omnipotens sempiterne deus propicius esto mihi peccatori per assumpcionem corporis
        auch Codd. 502, f. 59r; 521, p. 207
      • (95v) >De communione< Benedictus es potentissime dne.i.c. rex eteme glorie promissor et largitor
        auch Codd. 485, p. 167; 519, p. 106.
      • (99r) >Ad sacramentum< Domine non sum dignus ut intres
      • (100r) >Ad idem< Omnipotens et misericors deus ecce accedo ad sacramentum
        angeblich von Thomas von Aquin; weitere Codd. und Ed. s. Cod. 473, p. 10; mit drei kleinen Orationen
      • (101v) >Post communionem< Gratias tibi ago domine sancte pater omnipotens eterne deus qui me indignum peccatorem saciari [!] dignatus es
        auch Codd. 502, f. 58v; 503k, f. 219r; 517, p. 123; 519, p. 126, 244; 521, p. 26,
      • (102v-107r) [Varia minora, Antiphonae e.a.] In elevatione corporis et sanguinis, pro inimicis, pro peccatoribus [?], Benedictiones de mane, de nocte, pro parentibus, de familiaribus, pro benefactoribus, pro monacho defuncto, pro omnibus defunctis.
        Mit Subskription f. 107r (s.o.).
  • 107v-140r Cursus [varii]
    • (107v-124v) Cursus de passione domini
      • (107v) >Oratio ad omnes horas in cursu de passione< Gracias tibi ago d.i.c. cuius gracia (?)
      • (107v-124v) >Cursus. Ad matutinas.< Domine labia mea …–… ut mereamur in celesti pa amen etc.
    • (125r-140r) Cursus pro animabus
      • (125r) >Oratio< Jesu puer amabilis sis nobis
      • (125r) >Cursus< Domine labia mea …–… pax viuis requiem etemam defunctis amen etc.
        f. 128v setzen die Rubriken aus. Darunter Federprobe.
  • 140v Nachtrag, ev. von späterer Hand des 16. Jhs., ev.Briefkonzept. Adhortationem tuam non invitus audiui …–… licuerit.
    Bricht ev. ab.
  • 141r Federproben von zwei Händen des 16. Jhs.
  • 141v, 142v-144v Federgezeichnete Initialentwürfe und Kritzeleien
  • 142r Federproben und Besitzeintrag (s.o.).
Origine del manoscritto: In Stiftsbesitz wohl seit Entstehung, ein nicht eindeutig datierbarer Besitzeintrag wohl des 16. Jhs. f. 142r: Liber sancti Othmari gallique et Caeterorum. Stempel D.B. mitten auf Kalendarseite f. 4r. Alte Signatur D. n. 448 f. 1r.
Bibliografia:
  • Ochsenbein, Gebetbücher-Inventar [Ms.] (1975).