Bern, Burgerbibliothek, Cod. 167
Creative Commons License

Redigiert und ergänzt von Florian Mittenhuber, März 2015.

Titolo del codice: Vergilius: Bucolica, Georgica, Aeneis; Scholia Bernensia (Servius)
Luogo di origine: Frankreich: Auxerre (Thilo/Hagen, Savage u.a. – aufgrund der Identifikation mit dem Autissiorodensis in der Edition von Pierre Daniel, 1600) oder Bretagne (Bischoff, Munk Olsen – aufgrund bretonischer Glossen).
Datazione: Letztes Drittel 9. Jh. (Bischoff), 2. Hälfte 9. Jh. (Murgia, Munk Olsen), 9./10. Jh. (Hagen, Funaioli, Savage u.a.).
Supporto materiale: Pergament; bei der Herstellung wurden viele defekte Blätter verwendet.
Dimensioni: 214 Blätter
Formato: 32 x 23–23,5 cm
Numerazione delle pagine: Moderne Foliierung: 1–214, jeweils auf dem recto in der äusseren oberen Ecke.
Composizione dei fascicoli: V10 + 5 IV50 + III56 + 19 IV208 + III214 [nach f. 211 fehlt das innerste Doppelblatt der Lage]; der Schluss, mindestens 3 Blätter, ist verloren. Römische Lagensignaturen jeweils auf dem letzten verso unten Mitte I–XXI, danach nicht sichtbar. – In Lage 11 vier eingebundene Pergamentzettel: f. 81a /87a, 81b /87b (jeweils 1 Zettel mit durchgängigem Text), 83a, 85a.
Condizione: Restauriert Juni 1935, Johann Lindt, Bern (Vermerk im hinteren Spiegel).
Disposizione della pagina: Zweispaltig; ab f. 6v ist die innere Spalte jeweils für den Text, die äussere für die Scholien reserviert. Schriftspiegel für den Text 25–28 x 10,5–13 cm, 27–34 Zeilen (f. 16: 38–40 Zeilen), für die Scholien variabel, meist 7–9 breit. Scholien in kleinerer Schrift, bis 95 Zeilen umfassend, öfters auch interlinear und unterhalb des Textblocks bis an den Rand reichend. Blindlinierung im „Old Style“, auf f. 16 wie der Text, danach deutlich kleiner (60 Zeilen und mehr), ab f. 50 wieder wie der Text, ab f. 100 fehlend.
Tipo di scrittura e mani: Der Text ist von mehreren Händen eines offenbar gut organisierten Skriptoriums in gepflegter karolingischer Minuskel geschrieben. Capitalis rustica für Zwischentitel, bisweilen Capitalis quadrata für Titel, z.B. f. 20r. Die Scholien stammen ebenfalls von verschiedenen Händen und wurden z.T. vor dem Text kopiert; die Korrekturen sind teilweise von einer wenig späteren Hand verfasst.
Decorazione:
  • Sparsam rubriziert, wenige rot oder gelb gefüllte Anfangsbuchstaben; in den Bucolica und Georgica Titel in Rot, in der Aeneis ab und zu einfach verzierte Initialen in der Tintenfarbe, z.B. f. 91r, 147v, 160r.
  • 1r Apsidendiagramm [s. unten Inhalt]
  • 199v am oberen Rand grobe federgezeichnete Kritzelei (Flechtwerk-Knoten).
Aggiunte: 2v unten Spruch (10. Jh.) Veneranda vitae sanctitate undique secus propalato humilis, infatigabilis obsequia servitutis.
3vb und 6rb Cantus zum Weihnachtsofficium (10. Jh.). Facinora nostra relaxaris mundi gloria petimus mente devota David regis prole inclita quen [sic] virgo casta saecula Maria protulit. Summi patris gratiam (6vb: gloria) cuius ortus omne salvat cuncta per saecula et die a nobis dignanter f (6vb: foveat atque omnis felici); vgl. Chevalier, Ulysse: Repertorium hymnologicum. Bd. 1. Louvain (1891), Nr. 5940. – Auf f. 3vb erscheint der Name Richardus.
121v unten erscheint in oblonger Schrift der Name Hludo (10./11. Jh.).
Eine Hand des 15. Jh. notiert oben links auf dem verso die einzelnen Bücher und Werktitel, z.B. f. 25v 1. l[iber] Georgicorum.
Eine weitere Hand des 16. Jh., wohl diejenige Pierre Daniels, zählt jeweils oben auf dem verso, teils auch auf dem recto, die einzelnen Eklogen (Bucolica) bzw. die Bücher der Georgica und der Aeneis, z.B. Georgicon lib. 1 (f. 20v) oder Aeneidos lib. 1 (f. 54r).
1r Mitte schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 42 mm (um 1700).
Legatura: Restaurierungseinband 1935: Mit hellem Pergament (Seehund?) überzogene Holzdeckel (34 x 24,5 cm) mit teilweise abgeschrägten Kanten; Buchblock auf 5 echte Bünde (Streifen) neu geheftet; schnurumstochene Kapitalen. Rücken ohne Titel, mit Aufschrift Cod. 167. Spiegelblätter sowie je ein Vorsatz- bzw. Nachsatzblatt (f. I bzw. II) aus Japanpapier.
Contenuto:
  • 1. Vitae Vergilianae, et alia.
    • Editionen:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Isidori, Hispalensis Episcopi, Opera omnia ... Paris 1850. [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 82].
      • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967).
      • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961).
      • Riese, Alexander (Hg.): Anthologia Latina, Bd. I,1–2. 2. Auflage. Leipzig 1894/1906.
      • Bayer, Karl: Vergil Viten, in: Goette, Johannes: Vergil. Landleben. Bucolica, Georgica, Catalepton. München 1970.
      • CCSL: Kendall, Calvin B.: De arte metrica, in: Jones, Charles W.: Bedae Venerabilis Opera, pars VI: Opera didascalia 1. Turnhout 1975. [= CCSL 123A].
      • EV: Brugnoli, Giorgio/ Stok, Fabio: Fontes ad vitam Vergilii pertinentes. Testimonianze dei secoli VII–IX, in: Della Corte, Francesco (Hg.): Enciclopedia Virgiliana. 5. Bde. Rom 1984–1991, hier Bd. 5.2 (1991), S. 456–464.
      • Brugnoli, Giorgio/ Stok, Fabio: Vitae vergilianae antiquae. Scriptores graeci et latini. Rom 1997.
      • Ziolkowski, Jan M./ Putnam, Michael C.: The Virgilian tradition. The first fifteen hundred years. New Haven 2008.
    • (1r) Apsidendiagramm, hellrot und gelb koloriert, zum astronomischen Text Isidors gehörend; vgl. Eastwood, Bruce S./ Grasshoff, Gerd: Planetary diagrams for Roman astronomy in medieval Europe, ca. 800–1500. Philadelphia 2004, hier S. 30–32.
    • (1ravb) Isidorus: Etym. III,71 (Auszüge). (32–33) Et miranda dementia gentilium, qui non solum pisces, sed etiam arietes et hircos et tauros Perseum quoque et uxorem eius Andromedam in caelum receptos esse crediderunt. (6–7) Quae quia in modum plaustri vertitur, nostri eam Septentrionem dixerunt Septentriones autem non occidere axis vicinitas facit, quia in eo sunt. (13–24) Ortu autem (?) primaeque navigationis tempus ostendunt …–… et ipsum in honorem Iovis, eo quod in bovem sit fabulose conversus, quando Europam transvexit.
      PL 82, 182B, 179B, 180A–181C.
    • (1vb2va) Periochae Bernenses II. Incipit argumentum in Vir[gilium]. Locus et tempus et persona his Virgilianis artibus …–… istos praefatos allegorizando saepe subsannat.
      Hagen (1867), S. 996–998; Bayer (1970), S. 282–291; EV 5.2 (1991), S. 457–458; Ziolkowski (2008), S. 237–240.
    • (2va–b) Vita Bernensis II. In cronicis dicitur: Virgilius Brundissi moritur XI Kal. Octimbris …–… Cecini pascua rura duces; danach Triade Tria carminum genera: Humile Bacolica pastor fissica. Medium Georgica operator ethica. Magnum Aeneades bellator loica und Scholion Meloboius meli est cura, boius est de bove, bocolica est bos et colon.
      Bayer (1970), S. 328–329, Triade ähnlich S. 384–385; EV 5.2 (1991), S. 456; Ziolkowski (2008), S. 251.
    • (2va–b) Vita Bernensis III. Incipiunt Bocolica in laudem Caessaris …–… egloga est excerptio vel gratiarum actio vel elogium.
      Bayer (1970), S. 348–351; EV 5.2 (1991), S. 456–457; Ziolkowski (2008), S. 251–252.
    • (3ra) Scholion. In prima Egloga Virgilii Tytiri sub persona intellegitur. Et cornificius sub persona Moeliboi; danach Beda: De arte metrica I, 25. Tria genera sunt p[o]ematos, aut enim activum aut enim imitativum est …–… partim metrico sit vel rithmico scripta sermone.
      CCSL 123A, S. 139–141 (Beda).
    • (3ra) Argumentum Bernense I. Argumentum Bocolicorum: Bello civili …–… Siracussa urbe Siciliae, quae Virgilius emitatur.
      Bayer (1970), S. 780; EV 5.2 (1991), S. 458.
    • (3rb) Argumentum Bernense II. Accidit autem ut rura Cremonae civitatis …–… nisi in fluminis Mincii alteram ripam natasset.
      Bayer (1970), S. 779; EV 5.2 (1991), S. 458.
    • (3rbva) Triade. Tria autem documenta in his artibus deprehenduntur Item V species narrationis Item tres figurae dicendi et aliae secum personae introducuntur; danach Scholion In ista ergo egloga prima introducitur pastor quidam iacens videndi ut laudares; danach Isidor: Etym. XII,1,61. In animantibus bigenera dicuntur …–… muso ex capra et ariete; danach Scholion Meditaris quod graece melota a melodia et suavitate cantus lamentabilis.
      PL 82, 433C (Isidor); Triade ähnlich Vita Leidensis: EV 5.2 (1991), S. 463; Ziolkowski (2008), S. 261.
    • (3va–b) Carmen Octaviani. Incipit carmen Octaviani Caesaris de Virgilio. Ergone supremis potuit vox inproba verbis …–… Laudetur vigeat placeat relegatur ametur.
      Riese (1906), S. 145–148 (Nr. 672); Ziolkowski (2008), S. 284–285.
    • (4ravb) Servius: Kommentar zu den Bucolica. Incipit expositio Servii grammatici in Bucolicon, in libris Georgicon atque Aeneidum. Bucolica ut fertur inde dicta sunt …–… nec quae saxosas inter d.f. valles. Explicit.
      Thilo III,1 (1887), S. 1–4.
    • (4vb5ra) Servius: Kommentar zu den Georgica. Liber Primus explanationum Georgicorum. Vergilius in operibus suis diversos secutus est poetas …–… et artis ingredior cum de Italia diceret.
      Thilo III,1 (1887), S. 128–129.
    • (5ravb) Servius: Kommentar zur Aeneis und zu Aen. I,1. Incipit liber primus Aeneidos. In exponendis auctoribus haec consideranda sunt Statius Fraternas acies alternaque regna. Arma multi varie disserunt …–… id est bellum paci.
      Thilo I,1 (1881), S. 1–5; Brugnoli/ Stok (1997), S. 149–157.
    • (5vb) Carmen Vergilii. Nocte pluit tota redeunt spectacula mane …–… Si vos non vobis mellificatis apes vel vellera fertis oves.
      Hagen (1867), S. 690; vgl. Riese (1894), S. 212 (Nr. 256–257).
    • (5vb) Vita Bernensis I. Vita Vergilii Poetae. Publius Vergilius Maro, genere Mantuanus …–… et aliorum complurium probatissimorum virorum.
      Hagen (1867), S. 745; Bayer (1970), S. 248–249; EV 5.2 (1991), S. 456; Brugnoli/ Stok (1997), S. 205–207; Ziolkowski (2008), S. 250.
    • (6ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zur Aeneis. Vergilius magno quantum concessit Homero …–… Livoris titulum praeposuisse tibi.
      Riese (1894), S. 7–8 (Nr. 1).
    • (6ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu den Bucolica und Georgica. Qualis Bocolicis, quantus tellure domanda …–… Contineat quae quisque liber lege munera nostra.
      Riese (1894), S. 16 (Nr. 2).
    • (6ra) Scholia Bernensia: Bucolica (Anfang). Hic loquuntur duo pastores inter se, Meliboeus …–… semper ad laudem et amorem Caesaris pertinent vel trium amicorum.
      Hagen (1867), S. 749.
    • (6ra) Triade. Virgilius Teocritum Siracusanum in Bocolicis sequutus est, Isiodum Ascreum in Georgicis, Homerum vero in Eneadibus. Tribus annis Bocolica composuit, VII vero Georgica, XI autem annis Aeneidos.
      Hagen (1867), S. 690–691; Funaioli (1930), S. 14.
    • (6ra–b) Carmen. De tribus ducibus. Ut belli sonuere tubae violentia peremit …–… Argolicus Teuthras, Moesus Clonon, Oebalus Arcas.
      Riese (1894), S. 306–307 (Nr. 392).
  • 2. Vergilius: Bucolica, Georgica, Aeneis.
    • Editionen:
      • Riese, Alexander (Hg.): Anthologia Latina, Bd. I,1–2. 2. Auflage. Leipzig 1894/1906.
      • Mynors, Roger A.B.: P. Vergili Maronis opera. Oxford 1969.
      • Ottaviano, Silvia/ Conte, Gian Biagio: P. Vergilius Maro. Bucolica, Georgica. Berlin 2013.
      • Conte, Gian Biagio: P. Vergilius Maro. Aeneis. Berlin 2009.
    • (6vb20ra) Vergilius: Bucolica.
      • [zu den Argumenta Ps.-Ovids, s. oben 1, f. 6ra.]
      • (6vb20ra) Bucolicon 1,1–10,77. Incipit dramaticon micton Melib. Tityr. Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi …–… Ite domum saturae, venit Hesperus, ite, capellae. Virgilii Maronis Bocolica explicit feliciter.
        Mynors (1969), S. 1–28; Ottaviani (2013), S. 37–85.
    • (20ra53vb) Vergilius: Georgica.
      • (20ravb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon I. >Incipit Georgicon liber primus.< Praefatio libri primi Georgicorum orditur. Quid faciat laetas segetes, quae sidera servet …–… Et docuit messes magno cum faenore reddi.
        Riese (1894), S. 16–17 (Nr. 2,I).
      • (20vb28ra) Georgicon I,1–514. Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram …–… fertur equis auriga neque audit currus habenas. P. V. M. Georgicon liber primus explicit.
        Mynors (1969), S. 29–45; Conte (2013), S. 123–143.
      • (28ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon II. Praefatio libri secundi. Hactenus arvorum cultus et sidera caeli …–… Atque oleae ramos, pomorum et condere laetos (darüber: fœtus).
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,II).
      • (28ra36vb) Georgicon II,1–542. Incipit liber secundus. Hactenus arvorum cultus et sidera caeli …–… Et iam tempus equum fumantia solvere colla. P. V. M. Georgicorum liber II explicit.
        Mynors (1969), S. 46–63; Conte (2013), S. 144–166.
      • (36vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon III. Incipit praefatio libri tertii. Teque Pales et [te] pastor memorande per orbem …–… Omnia divino monstravit carmine vates.
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,III).
      • (36vb45ra) Georgicon III,1–566. Incipit liber tertius. Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus …–… Tempore contactos artus sacer ignis edebat. P. V. M. Georgicon liber III explicit.
        Mynors (1969), S. 64–82; Conte (2013), S. 167–190.
      • (45ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon IV. Incipit praefatio libri quarti. Protinus aerii mellis redolentia regna …–… Indicat humentisque favos, caelestia dona.
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,IV).
      • (45ra53vb) Georgicon IV,1–566. Incipit Georgicon liber quartus. Protinus aerei mellis caelestia dona …–… Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.
        Mynors (1969), S. 83–101; Conte (2013), S. 191–214.
    • (54ra214vb) Vergilius: Aeneis.
      • (54ra) Basilius: De XII libris Aeneidos. Versus super XII libros. Primus habet Libicam veniant ut Troes in urbem …–… Ultimus inponit bello Turni nece finem.
        Riese (1906), S. 100–101 (Nr. 634).
      • (54ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis I. Item eiusdem Nasonis. Aeneas primo Lybiae depellitur oris …–… Excidium Troiae iussus narrare parabat.
        Riese (1894), S. 8–9 (Nr. 1,I).
      • (54ra66vb) Aeneis I,1–756. Aeneidorum libri XII hoc in corpore continentur Virgilii Maronis. Praefatio. Arma virumque cano Troiae qui primus ab oris …–… Omnibus errantem terris et fluctibus aestas. Virgilii Maronis Aeneidos explicit liber I.
        Mynors (1969), S. 103–126; Conte (2009), S. 1–31.
      • (66vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis II. Funera Dardaniae narrat fletusque secundo …–… Ereptam fato socios in monte receptos.
        Riese (1894), S. 9 (Nr. 1,II).
      • (66vb79vb) Aeneis II,1–804. Incipit liber II feliciter. Conticuere omnes intentique ora tenebant …–… Cessi et sublato montem genitore petivi. Explicit liber II.
        Mynors (1969), S. 127–152; Conte (2009), S. 32–64.
      • (79vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis V [sic]. Quintus habet ludos et classem corripit ignis …–… Et placidum Aeneas Palinurum quaerit in undis.
        Riese (1894), S. 11 (Nr. 1,V).
        [Die Argumenta zu Aeneis III fehlen.]
      • (80ra91ra) Aeneis III,1–718. Incipit liber III. Postquam res Asiae Priamique evertere gentem …–… Conticuit tandem factoque hic fine quievit. Explicit liber III.
        Mynors (1969), S. 153–175; Conte (2009), S. 65–93.
      • (91ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis IV. Incipit praefatio libri IIII. Incipit prologus Apollonius Argonautica scripsit ubi. At regina gravi Veneris iam carpitur igni …–… Et vitam infelix multo cum sanguine fudit.
        Riese (1894), S. 10 (Nr. 1,IV).
      • (91ra103vb) Aeneis IV,1–705. Incipit liber quartus. At regina gravi iamdudum saucia cura …–… Dilapsus calor atque in ventos vita recessit. Explicit liber IIII, incipit V Aeneidorum.
        Mynors (1969), S. 176–198; Conte (2009), S. 94–122.
        [Argumenta zu Aeneis V siehe oben 79vb.]
      • (103vb117vb) Aeneis V,1–871. Interea medium Aeneas iam classe tenebat …–… Nudus in ignota, Palinure, iacebis harena. Virgilii Maronis Aeneidos liber V explicit.
        Mynors (1969), S. 199–226; Conte (2009), S. 123–158.
        [Die Argumenta zu Aeneis VI fehlen.]
      • (117vb133ra) Aeneis VI,1–901. Incipit liber VI. Sic fatur lacrimans, classique immittit habenas …–… Anchora de prora iacitur; stant litore puppes. P. Virgilii Maronis Aeneidos liber VI explicit.
        Mynors (1969), S. 227–255; Conte (2009), S. 159–196.
        [Die Argumenta zu Aeneis VII fehlen.]
      • (133vb147vb) Aeneis VII,1–817. Incipit septimus. Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix …–… Et pastoralem praefixa cuspide myrtum. P. Virgilii Maronis Aeneidos explicit liber VII.
        Mynors (1969), S. 256–281; Conte (2009), S. 197–228.
        [Die Argumenta zu Aeneis VIII fehlen.]
      • (147vb160ra) Aeneis VIII,1–731. Incipit liber VIII. Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce …–… Attollens umero famamque et facta nepotum. P. Virgilii Maronis Aeneidos explicit liber VIII.
        Mynors (1969), S. 282–305; Conte (2009), S. 229–257.
        [Die Argumenta zu Aeneis IX fehlen.]
      • (160ra173vb) Aeneis IX,1–818. Incipit VIIII. Atque ea diversa penitus dum parte geruntur …–… Et laetum sociis abluta caede remisit. Vergilii Maronis Aeneidos liber VIIII explicit.
        Mynors (1969), S. 306–332; Conte (2009), S. 258–292.
      • (173vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis X. Incipit liber X. Occidit Aeneae decimo Mezentius ira …–… Mox victor nati Mezentius occidit ipse.
        Riese (1894), S. 14 (Nr. 1,X).
      • (173vb188vb) Aeneis X,1–908. Panditur interea domus omnipotentis Olympi …–… Undantique animam diffundit in arma cruore. Vergili Maronis Aeneidos liber X explicit, incipit XI feliciter.
        Mynors (1969), S. 333–362; Conte (2009), S. 293–330.
      • (189ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis XI. Undecimo victa est non aequo Marte Camilla …–… Deinde duces castris, donec cessere, minantur.
        Riese (1894), S. 14–15 (Nr. 1,XI).
      • (189ra204ra) Aeneis XI,1–915. Oceanum interea surgens Aurora relinquit …–… Considunt castris ante urbem et moenia vallant. Vergili Maronis Aeneidos liber XI explicit, incipit liber XII.
        Mynors (1969), S. 363–392; Conte (2009), S. 331–366.
      • (204va) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis XII. Duodecimo Turnus divinis occidit armis …–… Circumfusa acie vita spoliavit et armis.
        Riese (1894), S. 15 (Nr. 1,XII).
      • (204va214vb) Aeneis XII,1–451, 580–771 [unvollständig]. (204vb) Turnus ut infractos adverso Marte Latinos Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus (212ra) Aeneas, magnaque incusat voce Latinum …–… Sustulerant, puro ut possent concurrere campo.
        Mynors (1969), S. 393–407, 411–417; Conte (2009), S. 367–384, 389–397.
  • 3. Scholia Bernensia.
    Bemerkung zum Inhalt: Cod. 167 bietet die reinen Scholia Bernensia, allerdings nur die linke, nicht aber die rechte Kolumne von Cod. 172; ob er von letzterem kopiert wurde, ist in der Forschung umstritten.
    • Editionen:
      • Daniel, Pierre: Pub[lii] Virgilii Maronis Bucolicorum Eclogae X, Georgicorum Libri IIII, Aeneidos Libri XII, et in ea Mauri Servii Honorati Grammatici Commentarii, ex antiquiss[imis] exemplaribus longe meliores et auctiores. Paris 1600.
      • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967).
      • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961).
      • Rand, Edward K., et al.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen II, quod in Aeneidos libros I–II explanationes continet. Oxford 1946.
      • Stocker, Arthur F./Travis, Albert H.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen III, quod in Aeneidos libros III–V explanationes continet. Oxford 1965.
      • Cadili, Luca: Scholia Bernensia in Vergilii Bucolica et Georgica. Bd. 2,1: In Georgica commentarii (Prooemium/Liber 1,1–42). Amsterdam 2003.
    • (6va20rb) Scholia Bernensia: Bucolica. [zum Anfang, s. oben 1, f. 6ra.] Nunc loquitur pastor ad alium vel unus de amicis Vergilii …–… Hesperus, stella quae primo vespere apparet.
      Hagen (1867), S. 749–838; vgl. Thilo/Hagen (1887), Bd. III,1, S. 1–127 sowie Bd. III,2, S. 1–189.
    • (20ra53va) Scholia Bernensia: Georgica. Haec omnia de commentariis Romanorum congregavi, id est Titi Galli et Gaudenti et Maxime Iunilii Flagrii Mediolanensis. Iunilius Flagrius Valentiano Mediolani. Virgilius in operis suis diversos est secutus poetas …–… vult se iuvenem intellegi Bucolica scripsisse.
      Hagen (1867), S. 839–983; vgl. Thilo (1887), Bd. III,1, 128–360; Cadili (2003), S. 3–135.
    • (54rb214va) Scholia Bernensia: Aeneis. [Die ersten beiden Bücher der Aeneis nur mit wenigen Scholien, vgl. Cod. 172.] (80rb) Postquam haec particula conectendis adiungitur rebus (103va) singula autem legenda sunt ut ad dolorem gradus fiant [zu V,871]. Totus quidem Vergilius scientia plenus est …–… quia et subolem ‘stirpem’ appellant [zu XII,770, kaum lesbar].
      Thilo (1881/1884), S. 1–655, 1–639; Stocker (1965), S. 1–588 [krit. App., Sigle G]; vgl. Rand (1946).
  • Literatur (Auswahl)
    • Barwick, Karl: Zur Serviusfrage, in: Philologus 70 (1911), S. 106–145.
    • Beeson, Charles Henry: Insular symptoms in the commentaries on Vergil, in: Studi medievali 5 (1932), S. 81–100, hier S. 90–91.
    • Berschin, Walter: Glossierte Vergilhandschriften, in: The role of the book in medieval culture, Bd. 2. [= Bibliologia 4]. Turnhout 1986, S. 121–125.
    • Cadili, Luca: Un nuovo frammento del "De lingua latina" di Varrone, in: Paideia 62 (2007), S. 145–170.
    • Della Corte, Francesco (Hg.): Enciclopedia Virgiliana. 5 Bde. Rom 1984–1991, hier: Daintree, David. Scholia non Serviana. EV 4 (1988), S. 706–720; Brugnoli, Giorgio: Servius. EV 4 (1988), S. 805–813; Naumann, Heinrich/ Brugnoli, Giorgio: Vitae vergilianae. EV 5.1 (1990), S. 570–588; etc.
    • Deuffic, Jean-Luc: La production manuscrite des scriptoria bretons (VIIIe-XIe siècles), in: Landévennec et le monachisme breton dans le Haut Moyen Âge. Actes du Colloque du 15ème centenaire de l’abbaye de Landévennec. Bannalec 1986, S. 289–321, hier S. 294–295.
    • Holtz, Louis: La redécouverte de Virgile aux VIIIe et IXe siècles d'après les manuscrits conservés, in: Lectures médiévales de Virgile. Acte du colloque organisé par l'Ecole française de Rome (Rome, 25–28 octobre 1982). Rom 1985, S. 9–30.
    • Holtz, Louis: Les manuscrits latins à gloses et à commentaires, de l'Antiquité tardive à l'époque carolingienne, in: Questa, Cesare/ Raffaelli, Renato (Hgg.): Il libro e il testo. Atti del convegno internazionale (Urbino, 20–23 settembre 1982). Urbino 1984, hier S. 159–164 und Pl. 1,2,5–7.
    • Kaster, Robert A.: The Tradition of the Text of the Aeneid in the Ninth Century. New York 1990 [= Diss. Harvard 1975. Zusammenfassung in: Harvard Studies in Classical Philology 80 (1976), S. 302–306].
    • Lemoine, Louis: Signes de construction syntaxique dans les manuscrits bretons du haut moyen âge, in: Bulletin Du Cange 52 (1994), S. 77–107.
    • Lloyd, Robert B.: Republican Authors in Servius and the Scholia Danielis, in: Harvard Studies in Classical Philology 65 (1961), S. 291–341.
    • Lohmeyer, Hermann: Vergil im deutschen Geistesleben bis auf Notker III. Nachdruck. Nendeln 1967.
    • Ottaviano, Silvia: Il Reg. lat. 1669: un’edizione di Virgilio d’età carolingia, in: Miscellanea Bibliothecae Apostolicae Vaticanae 16 (2009), S. 259–323.
    • Parkes, Malcolm Beckwith: Pause and effect: an introduction to the history of punctuation in the West. Aldershot 1992, hier S. 98, 232–233.
    • Reynolds, Leighton Durham: Texts and transmission, a survey of Latin classics. Oxford 1983, hier S. 386–387.
    • Savage, John J.: The Scholia in the Virgil of Tours, Bernensis 165, in: Harvard Studies in Classical Philology 36 (1925), S. 91–164.
    • Stocker, Arthur Frederick: A possible new source for Servius Danielis on Aeneid III–V, in: Studies in Bibliography: Papers of the Bibliographical Society, University of Virginia 4 (1951), S. 129–141.
    • Suerbaum, Werner: Von der vita Vergiliana über die Accessus Vergiliani zum Zauberer Virgilius: Probleme, Perspektiven, Analysen, in: Haase, Wolfgang, et al. (Hgg.): Aufstieg und Niedergang der römischen Welt [= ANRW], hier Bd. 2.31.2 (1981), S. 1156–1262.
    • Thomas, Emile: Essai sur Servius et son commentaire sur Virgile d'après les manuscrits de Paris et … l'indication des principaux manuscrits étrangers ... Paris 1879.
    • Venier, Matteo: Per una storia del testo di Virgilio nella prima età del libro a stampa (1469–1519). Udine 2001.
Provenienza del manoscritto:
  • Vorbesitzer: Daniel, Pierre (1530–1603) – Verfasser der Buchzählung.
  • Vorbesitzer: Bongars, Jacques (1554–1612) – kein Namenszug, aber im Katalog von Hortin verzeichnet.
Acquisizione del manoscritto: Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], S. 65: [Sign.] XIX.15. Virgilius [Nr.] 2. cum interpretatione Titi Galli, Gaudentii. f[ol.].
  • Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4], f. 26v: 167. Virgilius, cum notis marginalibus et interlinearibus. f[ol.].
  • Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h. III 110], f. 94r: 167. Virgilii codex, cum glossis interlinearibus et margininalibus, deficit in fine. Secul. 9°, m[embr].
  • Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis, Bd. 1. Bern 1760, S. 629–631.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 234–235.
  • Homburger, Otto: Die illustrierten Handschriften der Burgerbibliothek Bern. Bd. 2 [Nachträge C. v. Steiger]. Bern, um 1960 [unpubliziertes Typoskript].
  • Pellegrin, Élisabeth: Notices de manuscrits (contenant de textes classiques latins de la Bibliothèque de la Bourgeoisie de Berne). Bern, um 1960 [unpubliziertes Typoskript].
Literatur zur Handfschrift (Auswahl):
  • Bischoff, Bernhard: Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts. Teil I: Aachen – Lambach. Wiesbaden 1998, hier S. 114 (Nr. 542).
  • Funaioli, Gino: Esegesi Virgiliana antica. Prolegomeni alla edizione del commento di Giunio Filargirio e di Tito Gallo. Milano 1930 [die ersten beiden Kapitel bereits abgedruckt in: Scolii Filargiriani, Rheinisches Museum 70 (1915), S. 55–106], hier S. 14–16.
  • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967), hier S. 689–692.
  • Lesne, Emile: Les livres: "Scriptoria" et "Bibliothèques" du commencement du 8e à la fin du 11e siècle. Lille 1938, hier S. 539.
  • Mostert, Marco: The library of Fleury. A provisional List of Manuscripts. Hilversum 1989, hier S. 60 (Nr. 93).
  • Müller, Karl-Wilhelm: Analecta Bernensia III: De codicibus Virgilii, qui in Helvetiae bibliothecis asservantur … Bern 1841, hier S. 10–11.
  • Munk-Olsen, Birger: L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles. Bd. 2. Paris 1985, hier S. 704.
  • Murgia, Charles Edward: Prolegomena to Servius 5 : the manuscripts. Berkeley 1975, hier S. 10–19.
  • Savage, John J.: The Manuscripts of the Commentary of Servius Danielis on Virgil, in: Harvard Studies in Classical Philology 43 (1932), S. 77–121, hier S. 103–105.
  • Stocker, Arthur F./ Travis, Albert H.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen III, quod in Aeneidos libros III–V explanationes continet. Oxford 1965, hier S. VIII–X.
  • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961), hier Bd. 1, S. LXI–LXII.
Externe Ressourcen: