Basel, Universitätsbibliothek, A VI 14
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2018.

Handschriftentitel: Theologica und Juridica mit Bezug auf die Kartäuser
Entstehungsort: Basel
Entstehungszeit: 1466
Frühere Signatur: Kartause Basel, Bibliotheca antiqua, E lxxix (alt)
Beschreibstoff: Wasserzeichen: Littera p mit Kreuzblume, fehlt in dieser Form bei Briquet; Ochsenkopf mit Stern, wenig verbogen aus Briquet 15109; sodann p mit Kreuzblume, zweite Form Variante zu Briquet 8651.
Umfang: 1 Band (147 Blätter)
Format: 29 x 21,5 cm
Seitennummerierung: Moderne Bleistiftfoliierung: 1-147.
Lagenstruktur: (VII-1)13 + 4 VI61 + IV69 + 6 VI141 + III147. Das letzte Bl. der ersten Lage herausgeschnitten, der Falz auf Bl. 13 geklebt. Reklamanten 13v, 25v.
Zustand: Zustand: Stockflecken am oberen Rand rechts und am rechten Rand. Die Tinte hat das Papier etwas gebräunt.
Seiteneinrichtung: Schriftraum 14,5 x 20 cm, ungespaltener fortlaufender Prosatext, 36 Zeilen.
Schrift und Hände: Der ganze Band ist geschrieben 1466 von Heinrich von Vullenhoe, Kartäuser von Basel (Eintrag 1v).
Buchschmuck:
  • Rubriziert, rote Titel.
  • Initialen:
    • Zierbuchstaben am Anfang jedes Stückes rot und blau, Initialen innerhalb der Stücke zur Markierung eines neuen Abschnitts abwechselnd rot und blau.
Einband: Holzdeckel mit braunem Schaflederüberzug mit Strichpressung. Zwei Lederschliessen. Beide Deckel sind innen mit Pergament überzogen, anscheinend Urkundenfragmenten mit abgewandter Schrift. Im hinteren Deckel innen Notiz: Augustinus sich loquitur in una omelia: ille perfectus est qui percutitur et non repercutit. Nota bene tu qui es impaciens.
Hauptsprache: Lateinisch
Inhaltsangabe:
  • 1r-1v Titel, Conspectus, Besitzeintrag und Schreibernotiz.
    Der Conspectus beginnt auf 1v, die Fortsetzung auf 1r; vgl. auch die entsprechende Notiz 1v.
  • 2r-7r Tractatus de quinque floribus mundi >Incipit tractatus de quinque floribus mundi< Quicumque voluerit esse amicus huius mundi inimicus dei constituetur …–… et ad amicitiam dei fervencius aspirare, ad quam nos pervenire faciat Iesus Christus dei filius qui vivit et regnat in secula seculorum amen.
    Derselbe Text: A VI 16, 3r-10v; A VII 20, 3r-12r; A VIII 16, 148r-155v; A VIII 24, 139v-142r; A X 131, 123r-128r; A XI 74, 111r-126v
  • 7r-11v Ps.-Augustinus: Speculum peccatorum >Incipit speculum peccatorum< Utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent [deut. 32,29]. Quoniam in via huius vite fugientis sumus, dies nostri sicut umbra pretereunt. Necesse est igitur …–… ut per hoc eternam dampnacionem evadas et cum domino nostro Iesu Christo vitam eternam possideas amen. >Explicit speculum peccatorum<.
    Druck: PL 40, 983-992 Derselbe Text: A VI 16, 10v-16v; A VI 29, 207rb-210vb; A VII 20, 12r-19r; A XI 69 94r-101r
  • 11r-43v Gerardus de Vliederhoven: Cordiale de quattuor novissimis tractans >Incipit Cordiale de quatuor novissimis tractans< Memorare novissima tua et in eternum non peccabis. Ecclesiastici viiº [eccles. 7,40]. Sicut dicit Augustinus in libro suarum meditacionum: plus vitanda est sola peccati feditas quam quelibet tormentorum immanitas …–… ach utinam saperent et intellegerent ac novissima providerent. >Expliciunt quatuor novissima<.
    Derselbe Text: A VI 16, 16v-61r; A VII 20, 19r-73v; A VIII 8, 103r-138v; A VIII 24, 50r-101r; A X 139, 105v-110v (unvollständig); A XI 96, 28ra-42vb; B X 30, 1r-90r; F VI 5, 136r-174v
  • 43v-56v Johannes de Schonhavia: Tractatus de contemptu mundi >Incipit tractatus devotus de contemptu mundi< Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt. Scribitur prima Johannis iiº [I. Ioh. 2, 15]. O vita mundi, non vita sed mors, vita fallax et onusta tristiciis …–… et requiem sine labore. Quod nobis omnibus prestare dignetur Iesus Christus dei filius, qui cum patre et spiritu sancto vivet et regnat deus in secula seculorum amen.
    Druck: Ed. A. Gruijs. In: Bulletin Du Cange 33 (1963), S. 46-74 (hier etwas abweichend). Derselbe Text: A VI, 61r-79v; A VII 20, 73v-98r
  • 56v-66v Marsilius Carthusiensis (?): Vocatorium ad Christi refectorium >Sequitur vocatorium ad Christi refectorium< [57r ] Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam vos. Verba Christi sunt nos ad se vocantis, Mathei xiº exarata [Matth. 11,28]. Mundus clamat ego deficiam, caro clamat ego inficiam, diabolus clamat ego decipiam, Christus dicit ego reficiam. Vis scire quia …–… et ego reficiam vos. Qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum amen.
    Derselbe Text: A VI 16, 79v-95r; A VII 20, 98r-116v
  • 66v-67v Ps.-Augustinus (Patricius episcopus Dubliniensis): Excerpta varia ex libri Ps.-Augustini de triplici habitaculo >Ex libro Augustini de triplici habitaculo< [67r ] >De bonis regni celorum<. Regnum dei plenum est lucis et pacis, caritatis et sapiencie, glorie et honestatis, dulcedinis et melodie, leticie et beatitudinis perhennis et omnis boni ineffabilis quod nec dici nec cogitari potest …–… cuius vestigia et nos sequamur, donec post eum eadem via ad urbem regiam perveniamus, in qua ipse regnat cum patre et spiritu sancto per infinita secula amen.
    Derselbe Text: A VI 16, 95v-96r; A VII 20, 117r-118r; A XI 71 21r-23r Edition: The writings of Bishop Patrick, 1077-1084 / ed. by Aubrey Gwynn. - Dublin, 1955, 106-124 (der ganze Traktat).
  • 67v-68v Ludolphus de Saxonia: Excerptum ex Ludolfi de Saxonia de vita Christi, pars I, cap. 44 >Ex libro de vita Christi< Valde periculosum est …–… et pura confessio, qua omnia beneficia predicta per eum facta vel sibi impensa.
    Ludolphus de Saxonia. - Vita Jesu Christi / e quatuor Evangeliis et scriptoribus orthodoxis concinnata per Ludolphus de Saxonia ex ordine Carthusianorum. - Parisiis, 1865.
  • 68r-79v Heinrich Egher von Kalkar: Ortus et decursus ordinis Cartusiensis >Incipit ortus et decursus ordinis Carthusiensis editus a venerabili patre Heinrico de Kalkar ordinis eiusdem quondam priore qui obiit anno domini millesimo quadringentesimo octavo< In Christo Iesu noverint qui pie velint ortum et decursum a trecentis et quatuordecim annis ordinis Carthusiensis dei misericordia in domibus et personis continue incrementum sanctum recipientis. Anno domini millesimo octuagesimo secundo …–… hic in gracia et illic in gloria per eum qui venturus est iudicare vivos et mortuos et regnat salvator Iesus Christus deus per infinita secula amen. Datum scriptum et actum anno eiusdem domini nostri Iesu Christi millesimo tricentesimo nonagesimo viiiº circa festum beati Iohannis baptiste, duracionis vero ordinis Carthusiensis anno tricentesimo quarto decimo. Deo gracias.
    Druck: Vermeer, H.B.C.W. - Het tractaat Ortus et decursus ordinis Cartusiensis van Hendrik Egher van Kalkar, met een biographische inleiding. - Wageningen, 1929 (Diss.), 87-141 Rüthing (1967), S. 92 (diese Hs. genannt)
  • 79v-82v Arnoldus de Villa Nova: De esu carnium >Sequitur tractatus magistri Arnoldi de Villa Nova magni et famosi doctoris in medicina contra detrahentes Carthusiensibus propter perpetuam eorum ab esu carnium abstinenciam< [80r ] Adversum me loquebantur …–… sed illi reliquamus iudicium cuius oculis cuncta patent et cui laus est et gloria in secula seculorum amen.
    Diaz y Diaz, Manuel C. - Index scriptorum latinorum medii aevi Hispanorum. - Madrid, 1959, S. 337 Nr. 1663
  • 82v-92v Petrus de Alliaco: Quod fratres Cartusienses rationabiliter abstinent ab esu carnium >Incipit tractatus magistri et domini Petri episcopi Cameracensis postmodum autem cardinalis de hoc quod fratres Carthusienses racionabiliter abstinent ab esu carnium< Religioso viro fratri Johanni de Gauhenans ordinis Carthusiensis Petrus episcopus Cameracensis sacre theologie doctor salutem et sub religionis milicia palmam consequi glorie sempiterne. Cum olim seculo militans, nunc strenuus miles Christi effectus …–… pro cuius labore huius sacre religionis oraciones humiliter postulo. Deo gracias.
    Druck (teilweise): Tschackert, P. - Peter von Ailli. - Gotha, 1877, App. 25-28 Nr. 8
  • 92v-94v Commendacio ordinis Cartusiensis in libro de curialibus nugis Johannis Polycratici >Quod ordo Carthusiensis declinat ypocrisin et avariciam< Johannes Policraticus in libro de curialibus nugis et vestigiis philosophorum libro vii capitulo xxiiº memoriam faciens de ordine Carthusiensi in hunc modum dicit: Ipocritarum autem nomen et notam cautissime et fidelissime declinant Carthusienses et magis montis nova professio in antique virtutis culmine …–… hec quidem Epicurus licet a turpi sequacium grege contraxit infamie notam.
    Druck: Webb, Clemens C.I. (Ed.). - Ioannis Sareberiensis Policratici sive de nugis curialium et vestigiis philosophorum, Bd 2. - London, 1909, S. 204-210
  • 94v-95v Decretorum distinctio LXXXII, cap. V cum notitiis Henrici Eger Kalkar super idem >Hec sequencia scribuntur in 2ª parte decretorum, distinctione 82 de fornicario sacerdote< Presbiter si fornicacionem fecerit redeat honores. [Überleitung des Kompilators zu den Briefexzerpten:] Super isto canone et illa penitencia fundatus est ordo Carthusiensis sicut patet ex decursu statutorum eorundem, que quasi similem modum abstinendi et ceteras observancias ordinis in hunc modum describunt secundum quod venerabilis pater magister Heinricus Kalkar vir literatus et intelligens pulcherrime [95r ] declarat in quadam epistola, quam scripsit ad quendam priorem Carthusie de abstinenciis observandis secundum modum et rigorem ordinis Carthusiensis ab antiquo observatum. Inter cetera sic scribens dicit: [Erstes Exzerpt aus dem Brief an Ulrich von Werda] Olim, karissime, vita nostra non reputabatur, scilicet circa centum annos post inchoacionem, sed latuerunt sicut pauperes homines in locis silvestribus sub suis dyocesanis. quapropter et enervant seu eviscerant. [95v ] Et cetera que sequuntur in eadem epistula. [Überleitung des Kompilators zum zweiten Brief, Adressat unbekannt:] Item idem venerabilis pater in quadam alia epistola ad quendam scribit dicens. [Zweites Briefexzerpt:] Venerunt ad me quinque quidam iuriste …–… deponat errorem.
    Die Briefexzerpte auch in A VII 20, 167r-169r; A IX 14 209r-210v Rüthing (1967), S. 128, 140 (diese Hs. genannt)
  • 95v Gregorius IX.: Decretales lib. V, tit. XII, cap. 20 >Item eodem libro quinto, titulo xiiii [richtig xii], de homidio [i.e. homicidio] capitulo Innocentius iii(us) priori et fratribus Carthusiensibus< Sicut ex literarum vestrarum tenore …–… officio abstinere.
  • 95v Notiz über Papst Innozenz III. und seine Tätigkeit Iste Innocencius III(us) papa precipuus fuit iurista …–… libro iuris canonici.
  • 95v-96r Sexti Decretalium liber III, tit. XIII., cap. II., § 1 (Exzerpt) >Item in Libro Sexto "de decimis" titulo, "statuto perpetuo" et infra< Religiosos autem Cistercienses et Carthusienses ordines …–… comprehendi nolumus vel constringi et cetera. [Anmerkung des Kompilators:] Hic Bonifatius viii(us), qui multa bona et utilia fecit et ordinavit in ecclesia Christi, qui istum librum sextum decretalium compilavit et confirmavit, Carthusienses vocat ordinem. Igitur sic est etc.
    Exzerpt vom Umfang eines Satzes mit Bezug auf den Kartäuserorden
  • 96r Gregorius IX.: Decretales liber III, tit. XLVI, cap. II (Exzerpt) >Innocencius iii(us) in tercio libro decretalium titulo xlvi "de observancia ieiuniorum", capitulo "consilium vestrum" [sic, richtig nostrum] et infra< Cum autem quiescis …–… moleste feratur etc.
  • 96r-96v Johannes Andreae: Glossa Iohannis Andree super praecedentia >Johannes Andree de commendacione ordinis Cartusiensis< Scias quod contra eos qui dicunt …–… vera religio detrahere conantur.
  • 96v-99v Ex Chronica priorum Carthusiae >Ex Cronica priorum Cartusie< [97r ] Anno domini mº centesimo tricesimo viiiº fuit prior domus Carthusie dominus Hugo, monachus dicte domus, cui in sanitate vite, morum probitate, preclara sciencia, exemplari doctrina vix similis in ordine poterat reperiri …–… vel non sustinuissent.
  • 99v-100r Helinandus: Ex Helinandi Chronica quaedam de laude ordinis Carthusiensium >Helinandus in cronicis suis< Circa annos domini mcxxx, tempore Lotharii tercii imperatoris Romani, erat pulchra et decora facies ecclesie, diversorum ordinum ac professionum …–… qui eius secreta optime novit.
  • 100r-103r Guilelmus de s. Theodorico OCist: Epistula ad fratres de monte Dei (Exzerpt) >Incipit epistola beati Bernardi abbatis ad fratres de monte dei ordinis Carthusiensis< Fratribus de monte dei orientale lumen …–… proficiencium et perfectorum et cetera que sequuntur. >Hucusque est quasi prologus epistole de laude et excellencia ordinis Carthusiensis. Deinde autem usque ad finem epistole prosequitur istos tres status religionis incipiencium proficiencium et perfectorum etc.<.
    Hier Bernhard von Clairvaux zugeschrieben. Der Text ist unvollständig und bricht mit den ersten Worten des 5. Kapitels ab. Die Schlussbemerkung zeigt, dass es dem Schreiber nur auf das Lob des Karthäuserordens ankam. Derselbe Text: A II 20, 176v-182v und A IX 14, 216r-219v Druck: PL 184 309-315
  • 103v-107r Quaedam approbationes summorum pontificum ordinis Cartusiensis et eiusdem privilegiorum >Vacat< Clemens iiii(us) servus servorum dei benedictionem. Christi sponsam sanctam ecclesiam …–… anno quarto.
    • (106v-107r) >Vidimus originales privilegiorum ordinis Carthusiensis unius cardinalis< Universis praesens transsumptum inspecturis nos Neapolitanus miseracione divina sancti Adriani dyaconus cardinalis salutem in domino. Noveritis nos vi- [107r ] disse ; >Vidimus episcopi Gracianopolitani ad episcopum Coloniensem de privilegiis ordinis Cartusiensisis<. Reverendo in Christo patri domino Valramo sancte Coloniensis archiepiscopo noveritis omnes et singuli quod in majori domo …–… prout superius patuit et eciam inferius patebit
    Enthält 103v Clemens IV, 1268 Aug. 22 (Potthast 2, 1644 Nr. 20443); 104v Coelestinus III, 1192 Juli 12 "Paci et tranquillitati" (Jaffé² 2, 593 Nr. 16915); 104v Innocentius III, 1207 Okt. 31 "Iustis petencium desideriis" (Potthast 1, 274 Nr. 3209; Druck: Amerbach 1510, Privilegia 6r-v Nr. 20); 105r Alexander III, 1164 Apr. 17 "Ex rescripto litterarum" (Jaffé² 2, 180 Nr. 11019); Innocentius III, 1208 Dez. 6 "Cum a nobis petitur" (Potthast 1, 306 Nr. 3550); Alexander III, 1177 Juli 11 "Cum sitis religioni" (Jaffé² 2, 310 Nr. 12882); 105v Innocentius III, 1207 Nov. 5, Teil (Druck: Statuta a.O. 6r Nr. 19); Alexander III, 1176 Sept. 2 "Cum vos per dei graciam" (Jaffé² 2, 299 Nr. 12733); 106r Lucius III, 1184 Dez. 21 "Cum vos per dei graciam" (Jaffé² 2, 471 Nr. 15141); 106r: Walramus archiepiscopus Coloniensis 1332-1349. Wie A IX 14, 184r-188v und A VII 20, 182v-187v (dort fehlt das erste Stück) Statuta ordinis Cartusiensis. - Basel: Joh. Amerbach 1510 Genannt bei Kogler, A. Ch. - Mémoire sur la composition et l'origine des divers recueils de privilèges généraux de l'ordre des Chartreux. In: Revue Mabillon 19, 1929, partie 2 p. 13 des Separatums
  • 107r-113v Johannes Gerson: De religionis perfectione et moderamine >Sequitur opusculum epistolare magistri Iohannis Gerson cancellarii Parisiensis de religionis perfectione et moderamine ad instanciam cuiusdam Carthusiensis editum< Gratia vobis et pax in Christo Iesu. Utique …–… si placet videatur. >Explicit opusculum petenti<.
    Oeuvres complètes ed. P. Glorieux 2, Paris 1961, 232-235 Nr. 49
  • 113v-114r Ps.-Bernhard von Clairvaux: De excellentia religionis (Exzerpt) >Nota secundum Bernardum de excellencia religionis< Recordemur, fratres karissimi, quod hoc seculum nequam habundans miseriis pro eterna vita relinquimus …–… pre omnibus ad salutem requiritur.
    Derselbe Text: A I 20, 99v (dort unter dem Titel "Consolatio religiosorum").
  • 114r-130r Jacobus de Paradiso: De laude ordinis Carthusiensis >Sequitur tractatus de ordinis Carthusiensis excellencia editus per reverendum patrem dominum Jacobum quondam abbatem monasterii Paradisi ordinis Cisterciensis in regno Polonie eximium theologie doctorem qui postmodum hunc ordinem quem laudaverat intravit et in hoc ut speratur feliciter vitam finivit in domo videlicet Carthusiensium Erffordie Cartusiensis per professionem factus< [Am rechten Rand:] >De laude ordinis Cartusiensis<. Ut verbis propheticis te pudicissimam turturem, o anima cuiuslibet religiosi Carthusiensis digne deo in limitibus paternis conversantis, per teque totam religionem tuam cui alligatus es alloquar. Fluvius violentus es …–… qui est gaudium et consolacio nostra Iesus Christus per secula benedictus amen. >Explicit tractatus de laude ordinis Carthusiensis.<
    Meier (1955), S. 72
  • 130r-133v Jacobus de Paradiso: Tractatus de approbacione religionis Carthusiensis >Sequitur tractatus de approbacione religionis Carthusiensis et statutorum eius per sedem apostolicam editus per prefatum dominum Jacobum quondam abbatem monasterii Paradisi ordinis Cisterciensis< [130v ] Ad faciendam fidem indubitatam omnibus hesitantibus de approbacione et acceptacione sacre religionis Carthusiensis et statutorum eius per sedem apostolicam de quo nonnulli hesitare videntur …–… quam se diligentibus promisit daturum Iesus Christus in secula benedictus amen. Sunt hec data sub correccione sancte matris ecclesie et omnium maiorum meorum sanius sentencium. Deo gracias.
    Meier (1955), S. 13 Nr. 2
  • 134r Insignia probacionis religionis Carthusiensis >Sequuntur insignia probacionis religionis Carthusiensis< Tu sancte Romane ecclesie filia immediata et predilecta, tu gloriosissimis privilegiorum monilibus per eandem nata matrem …–… sollicita fueris observatrix. Deo gracias.
    Meier (1955), S. 13 Nr. 2 (Nach Meier ein Teil von Nr. 2, der gesondert geschrieben wurde)
  • 134r-139v Bernardinus Senensis: Tractatus de speculo peccatoris >Sequitur sermo de vanitate seculi< Videte quomodo caute ambuletis non quasi insipientes …–… per infinita secula seculorum amen. Deo gracias. >Explicit sermo de vanitate seculi.<
    Emery, Kent. - Lovers of the world and lovers of God and neighbor. In: Historia et spiritualitas Cartusiensis. - Destelbergen, 1983, S. 177-219, hier S. 204 Nr. 4
  • 139v-145v Speculum religiosorum >Incipit speculum religiosorum maxime noviciorum< Eya anima mea sume istud speculum continue ante te et vide diligenter quomodo viciorum maculas in te abstergere virtutumque ornatum queas acquirere …–… et proximi edificacionem usque in finem sectari valemus. Per eundem dominum nostrum Iesum Christum filium etc.
  • 146r-147v leer
Entstehung der Handschrift: Aus der Bibliothek des ehemaligen Kartäuserklosters in Basel, vgl. den Eintrag 1r von der Hand Jakob Loubers Liber Cartusiensium in Basilea, ebenfalls 1r die alte Signatur E lxxix. Unter dieser Signatur wird der Band im Standortkatalog der Bibliotheca antiqua (AR I 2), 37v, und ebenso im alphabetischen Verzeichnis von Urban Moser (AR I 4a), 74r, aufgeführt.
Erwerb der Handschrift: Eigent.: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Bibliograph. Nachweise
  • Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd. 1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 132
  • Janner, Sara u. Jurot, Romain. - Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 9: Schweiz, 2 Teile. - Wien, 2001, Bd. 2 S. 23
  • Schmidt, Philipp. - Ungedruckte Beschreibung
Literatur
  • Potthast, August (Ed.). - Regesta Pontificum Romanorum, 2 Bde. - Berlin, 1874-1875
  • Jaffé Philipp (Ed.). - Regesta Pontificum Romanorum, Bd. 2. - Leipzig, 1888
  • Meier, Ludger. - Die Werke des Erfurter Kartäusers Jakob von Jüterbog in ihrer handschriftlichen Überlieferung (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, 37, H. 5,). - Münster, 1955
  • Rüthing, Heinrich. - Der Kartäuser Heinrich Egher von Kalkar 1328-1408. - Göttingen, 1967
  • Gerz-Von Büren, Veronika. - La tradition de l'oeuvre de Jean Gerson chez les Chartreux: La Chartreuse de Bâle. - Paris, 1973, S. 46
Online