Porrentruy, Bibliothèque cantonale jurassienne, Ms. 3

Gamper Rudolf / Jurot Romain, Catalogue des manuscrits médiévaux conservés à Porrentruy et dans le canton du Jura, Dietikon-Zürich 1999, p. 46-48.

Mit freundlicher Genehmigung des Verlags (Urs Graf Verlag, Dietikon). Das Copyright an der Handschriftenbeschreibung liegt beim Verlag.
Handschriftentitel: Pontificale Basileense episcopi Johannis de Venningen (pars altera)
Entstehungsort: Bâle
Entstehungszeit: vers 1462/1463
Beschreibstoff: Parchemin.
Umfang: 120 f.
Format: 355-360 x 270 mm
Seitennummerierung: Foliotation d’origine rubr. I-CXIX, 1er f. (A) non compris.
Lagenstruktur: Cahiers: (IV+1)8 + 6 IV56 + (IV-1)63 + 7 IV119. Garde de queue disparue. Après le f. 63, talon d’un f. découpé (sans perte de textes) avec les restes d’une réclame (// rex) qui ne correspond pas au texte du f. qui suit; elle s’applique en fait au f. 129r du ms. 2. Serait-ce la preuve que certains textes de ce ms. ont été recopiés directement du ms. 2 (?) F. A, add. contemporaine. Derniers f. cironnés. Réclames. Signatures par bifeuillets.
Seiteneinrichtung: Réglure à l’encre. Justification: 235-255 x 170 mm, 18 l. sur 2 col. de 70-80 mm (la col. de gauche est plus étroite d’env. 10 mm que celle de droite).
Schrift und Hände: Textura.
Musiknotationen: Notation à clous sur 4 l., guidons.
Buchschmuck:
  • Rubr. Initiales sur 1-2 l. alternativement rouges et bleues, filigranées de rouge.
  • Initiales ornées sur 3-4 l., de couleur (vert, bleu, rouge et or), rehaussées de blanc (f. 1ra, 1vb, 33vb, 38vb, 52vb, 56ra, 62vb, 68ra, 68rb, 76rb, 76vb, 83rb, 88va, 97va, 99va, 101vb, 105rb, 111va).
  • Initiales historiées: un singe (f. 91vb), un personnage en buste, barbu et coiffé d’un bonnet vert (f. 92rb), un aigle (f. 96rb), un personnage barbu en oraisons (f. 107va).
  • Initiales à cadeaux au f. av (add. contemporaine).
  • Dessins marginaux à l’encre rouge: centaure armé d’un glaive et d’un bouclier (f. 39r) et volatiles (f. 43v, 77r).
  • Décoration de facture identique à celle des mss 1 et 2; travail de l’enlumineur Hans de Hésingue, voir ci-dessus, p. 14.
  • Papillons de papier portant des indications rubricales en cursive du XVe s.
Spätere Ergänzungen: Corrections et add. du XVe au XVIe s.
Einband: du XVe s. refaite au XXe s. en réutilisant le matériel ancien, coins métalliques dont 1 manque sur chaque plat, 2 fermoirs tombés, départ sur le plat inférieur. Signets de cuir brun. Reliure de facture identique à celle des mss 1 et 2. Contregardes constituées de fragments de parchemin: 1re contregarde formée d’un document émanant du Concile de Bâle dont on discerne par transparence le grand S initial caractéristique. Sur le plat supérieur, étiquette du XVe s. en parchemin avec le titre en textura: Ordo officiorum, Consecracionum et Benedictionum. 1re contregarde V. 8. fumig. juin 1913. Fumig.
Inhaltsangabe:
  • F. Ar bl.
  • F. Av: Table du contenu (add. contemporaine).
  • F. 1ra-va : >Nota que necessaria sunt ad consecrandum ecclesiam.< In primis ornamentum pro episcopo …–… Item crucem cum vexillis et candelis.
  • F. 1va-38va : >Sequitur alia rubrica. (1vb) Ordo ad consecrandum ecclesiam, altaria et cymeterium [sic] simul‹.< In primis disponatur mensa cum sale …–… [Postcom. Q.o.d. ut hoc in loco ] pietatis accommodes. Per dominum nostrum Ihesum Christum. À relever: (8vb) alphabets de consécration en latin et en grec.
  • F. 38va-55vb: >Incipit ordo in consecracione altaris.< Quando pontifex se induit …–… [Compl. O.s.d. qui legalium differencias] procurent substanciam. Per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum.
  • F. 55vb-62va: >Sequitur ordo benedicendi cimiterium.< Die precedente fiant quinque lignee cruces …–… Benedictio dei omnipotentis et maneat semper. Amen.
  • F. 62va-64rb: >Incipit ordo qualiter romanus pontifex apud basilicam beati Petri apostoli debeat ordinari.< Même texte que dans le ms. 2, f. 126va-129rb.
  • F. 64rb-68ra: >Sequitur letania.< (64va) Kyrieleyson …–… Kyrieleyson. Pater noster. Litanies bâloises. À relever: [martyrs:] (65rb) … Dyonisi c.s.t. Bonifacii c.s.t. Mauricii c.s.t. Iuliane c.s.t. Gereon c.s.t. Leodegarii. Lamperte. Erasme. (65va) Kyliane c.s.t. Ursi c.s.t. Quintine Victor c.s.t. Simphoriane Proiecte Prote. Iacincte … (65vb) Nabor. Albane. Cyriace c.s.t. Gangolfe. Pancraci (corrigé de : -cii). Gorgonni (corrigé de: -nis) … Thyburci (corrigé de: -cis). Valeriane; [confesseurs:] … Goare. Bernhardine. Francisce. Ludwice. Wunewalde. (66ra) Dominice. Bernharde. Ursicine. Ymeri (corrigé de: -ris) … Iodoce. Hylari Bricii Fridoline Remigi. Germane. Clemens. (66rb) Celestis. Auctor. Arnulfe. Adelphe. Philippe. Arbogaste. Florenti. Mansuete. Aper Maximine. Willibrorde. Othmare. Udalrice. Conrade. Erharde Heinrice … (66va) … Galle. Columbane; [vierges:] … Margaretha. Fides. (66vb) Scolastica. Gertrudis. Otilia. Barbara. Brigida. Kunegundis. Verena. Katherina. Regula. Iuliana. Eufemia. Tecla. Digna. Affra.
  • F. 68ra-75rb: >Pontifex ad consecrationem vel benedictionem talis vel cuiuslibet indumenti seu ornamenti ecclesiastici.< Même texte que dans le ms. 2, f. 117ra-124rb.
  • F. 75rb-76rb: >Ad confirmandum pueros ab episcopo.< Même texte que dans le ms. 2, f. 124rb-125va.
  • F. 76rb-83ra: >Ordo ad reconsecrandum ecclesiam.< Et nota quod hoc officium locum habet …–… Benedicat vos divina maiestas et spiritus sanctus. Amen.
  • F. 83rb-88va: >Ordo ad reconciliandum ecclesiam et cymiterium simul.< Primo episcopus indutus alba …–… Benedicat vos divina maiestas et spiritus sanctus. Amen.
  • F. 88va-91va: >Ordo ad reconciliandum cymiterium absque ecclesia.< Episcopus pontificalibus indumentis vel ornamentis indutus …–… non ieiuno stomacho possunt expediri.
  • F. 91vb-92rb: >Ordo ad aperiendum sive confringendum altare antiquum ubicumque novum construitur.< In primis cantetur quando itur ad altare …–… [Or.] Letetur ecclesia tua secura consistat. Per.
  • F. 92rb-96rb: >Ordo ad consecrandum lapidem itinerarium sive altare viaticum secundum quosdam hoc modo fieri consuevit.< Primo dicat episcopus Adiutorium nostrum …–… [In nomine Patris] + et Filii + et spiritus + sancti benedictus sis. Amen.
  • F. 96rb-97va : >Ordo ad consecrandum lapidem iternarium [sic] seu altare viaticum secundum morem aliquarum ecclesiarum sive inposicione reliquiarum‹.< Primo concavetur tabula lignea …–… usum esse acceptandum.
  • F. 97va-99va: >Ordo ad ponendum primarium lapidem.< In primis egrediatur pontifex cum crucibus …–… Benedic+tio dei omnipotentis et spiritus sancti. Amen.
  • F. 99va-101vb: >Degradatio actualis seu sollempnis presbiteris seu alterius clerici in sacris ordinibus constituti propter heresum aut propter aliud crimen seculari curie relinquendi.< Convocatis abbatibus aliisque prelatis …–… suprapositum inclusive.
  • F. 101vb-119rb: Benedictions. Benedictio crucis primitus fiat …–… [Accipe baculum] serpentis antiqui. Per dominum nostrum. (101vb) Benedictio crucis, (105rb) Benedictio in consummacione capsarum, (107va) Benedictio cyborii idest umbraculi altaris, (108vb) Benedictio thuribuli, (109rb) Benedictio vel consecracio thymiamatis vel incensi, (111rb) Signi seu campane benedictio, (116ra) Benedictio vexilli, (116va) Ad proficiscendum in itinere [psalmi].
  • F. 119v (réglé) bl.
Entstehung der Handschrift: sorti du même atelier que les mss 1 et 2; Jean de Venningen, prince-évêque de Bâle (1458-1478), son blason (les deux bâtons fleurdelisés seuls) dessiné à la plume dans l’initiale du formulaire Ut hoc cymiterium purgare (f. 56rb).
Provenienz der Handschrift: Jean de Venningen (1458-1478). Mentionné dans le « Catalogus librorum » des archives épiscopales (1752), no 390, voir ci-dessus, p. 20. Peut-être le no 10954 de l’Inventaire de l’an III (1795). Cote au crayon rouge MA 3, au crayon M 3 (XXe s.).
Bibliographie:
  • Trouillat, Rapport, p. 71s., no 3 (?);
  • Escher, Die illuminierten Handschriften, p. 311-314, no 1;
  • SMAH 12, p. 13 note 4;
  • CMD-CH 2, no 510.