Bern, Burgerbibliothek, Cod. 357
Creative Commons License

Redigiert und ergänzt von Florian Mittenhuber, Februar 2015.

Handschriftentitel: Glossaria Latina; Exzerpte aus Sallust und Priscian; Nonius Marcellus: De compendiosa doctrina; Petronius Arbiter: Satyricon; Remmius Favinus: Carmen de ponderibus et mensuris.
Entstehungsort: Frankreich: Wahrscheinlich Auxerre, St-Germain (Usener, Homburger, Barker-Benfield, Munk Olsen, Mostert, De Paolis); vermutet wurden auch die Loire-Gegend (Borst) oder Nähe zu Ferrières und erst im 12./13. Jh. in Auxerre, St-Germain (Bischoff).
Entstehungszeiten:
  • 2. Hälfte 9. Jh. (Homburger, Mostert, Barker-Benfield, u.a.);
  • 3. Viertel 9. Jh. (Bischoff).
Beschreibstoff: Pergament, verschiedentlich fehlende Ecken und Löcher
Umfang: 43 Blätter
Format: 24–24,5 x 22,5–23 cm (fast quadratisch)
Seitennummerierung: Moderne Foliierung: 1–43, jeweils auf dem recto oben rechts; auf f. 3342 ebendort zusätzliche ältere Foliierung mit Tinte 1–5, 7–11 (6 wurde vergessen); die Foliierung, wohl 17. Jh., geschah nach dem Verlust der Leidener Blätter.
Lagenstruktur: 3 IV24 + (I26 + III32) [äusserstes Doppelblatt ist falsch umgelegt: f. 25 müsste auf f. 32 folgen] + (IV-4)36 [nur die äusseren beiden Doppelblätter des ursprünglichen Quaternio; die linken Hälften der inneren Doppelblätter befinden sich heute in Leiden, Universitätsbibliothek, Voss. Lat. Q 30, f. 58, 57; die rechten Hälften sind verloren] + (IV-1)43 [letztes Blatt weggeschnitten]. Römische Lagensignaturen, jeweils auf dem letzten verso unten Mitte: XIIII (8v); XV (16v); XVI (24v); XVII (25v [sic!]); VIII (36v).
Bemerkung: Cod. 357 ist Teil eines karolingischen Sammelbandes, dessen Reste sich heute in der Burgerbibliothek Bern, der Bibliothèque Nationale in Paris sowie in der Universitätsbibliothek Leiden befinden. Wie sich aus den Zahlen der Kustoden ergibt, hat der ursprüngliche Codex mindestens 23 Lagen ( = 184 Bll.) enthalten, die sich heute folgendermassen verteilen:
Lage 1: verloren
Lagen 2–7: Bern, Burgerbibliothek, Cod. 347, f. 1–41 [es fehlen die letzten beiden Blätter von Lage 4 sowie die gesamte Lage 5]
Lagen 8–9: Bern, Burgerbibliothek, Cod. 357, f. 33–43 sowie Leiden, Universitätsbibliothek, Voss. Lat. Q 30, f. 58, 57 [jeweils die linke Hälfte der beiden in Cod. 357 nach f. 34 fehlenden inneren Doppelblätter von Lage 8, die rechten Hälften sind verloren], digital zugänglich unter:
https://socrates.leidenuniv.nl/R/-?func=dbin-jump-full&object_id=1438926
Lagen 10–13: Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 7665, f. 1–32
http://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ead.html?id=FRBNFEAD000066909
Lagen 14–17: Bern, Burgerbibliothek, Cod. 357, f. 1–32
Lagen 18–23: Bern, Burgerbibliothek, Cod. 330, f. 1–46
Der Befund wird bestätigt durch Inhaltsnotizen (14. Jh.) eines Bibliothekars, die mit dem Inhalt des rekonstruierten Codex genau übereinstimmen – und mittelbar bezeugen, dass schon damals die 1. Lage fehlte. Cod. 347, f. 1r unten: Liber macrobii de astronomia … Item … nonii macelli [sic] de compendiosa doctrina per litteras. | Item eiusdem de proprietate sermonum … Item de diferencia similium significationum. | Item greca verba cum glosis suis et [alfa]betum hebreorum. Item quaedam [ex] historia salustii crispi. | Item ortographia cassiodori collecta ab ipso ex antiquis ... Item ortographia quae est pericia scribendi. | Item ortographia capri et ortographia terencii.
Zustand: Gut; bei f. 25 und 43 jeweils rechte Blatthälfte, bei f. 33 unten ein Streifen weggeschnitten (ohne Textverlust).
Seiteneinrichtung: Zweispaltig; Schriftspiegel 17–17,5 x 17–17,5 cm, 30–31 Zeilen, Blindlinierung.
Schrift und Hände:
  • Schrift: Karolingische Minuskel, auf f. 25rb und 32vb mit Tironischen Noten vermischt; Capitalis rustica als Auszeichnungsschrift.
  • Schreiber: Gemäss Bischoff mehrere Hände mit beträchtlichen Unterschieden (ohne typische Auxerre-Merkmale): x mit mässig langem Schenkel, & mit kommaförmigem Kopf etc.; zu den Schreibern und den zeitgenössischen oder wenig späteren Nachträgen f. 7v, 13v, 25r, 28r, 32v, 34v vgl. Barker-Benfield (1975), S. 350–357.
Buchschmuck: Rote Titel f. 1r und 28r, rote und schwarze zwei- bis dreizeilige Initialen in schlichter Ausführung.
Spätere Ergänzungen: f. 41va unten, kopfstehend: Gregorius Magnus: Homiliae in Evangelia (Exzerpte, 13./14. Jh.), siehe unten Nr. 10.
f. 1r unten schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 27 mm (um 1700).
Einband: Bern, um 1700. Mit hellem Pergament überzogene Pappdeckel (25,5 x 23,5 cm); Buchblock auf 3 doppelte Hanfbünde geheftet. Kein Rückentitel; unten modernes Signaturschild Mscpt. [357], darüber Cod. 357. Je 1 Vorsatz- und Nachsatzblatt (f. I, II), das äussere jeweils in den Spiegel geklebt; kein Wasserzeichen sichtbar.
Inhaltsangabe:
1ra43vb Glossaria Latina; Exzerpte aus Sallust und Priscian; Nonius Marcellus: De compendiosa doctrina; Petronius Arbiter: Satyricon; Remmius Favinus: Carmen de ponderibus et mensuris.
  • 1. Glossarium graeco-latinum, alphabetisch A–Z.
    • (1ra7va) Glossarium graeco-latinum. >Haec sunt greca verba et aliqua eorum cum glosis suis.< Abdomen pinguedo carnium. Absida lucida eo quod lumine accepto per arcum resplendeat. Acataleptus invisibilis …–… Zonarim cingulum. Zozia signa. Zelotypia dicitur furor cum rancore mentis accensus.
  • 2. Glossarium latinum, alphabetisch A–Z.
    • Edition:
      • Thomas, Georg M.: Ein lateinisches Glossar des 9. Jahrhunderts aus Codex lat. Mon. 6210, in: Sitzungsberichte der königlichen bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München. Bd. II. München 1868, S. 369–408.
    • 7vb24vb; 26ra28rb Glossarium Latinum. Abba pater. Abi Iulius mensis. Ab. Augustus. Abdicat alienat …–… Superstitio. Superfluitas eo quod sit superflua observatio. [Zu f. 25 siehe unten Nr. 5] Supremum postremum aut summum ... – ... Zozimus vivax vel vividus. Zozia signa. >Expliciunt nomina.<
      Thomas (1868), S. 369–408.
      Bemerkung:
      Nr. 1 und 2 sind beides Auszüge aus dem Glossarium Ansileubi sive Librum glossarum (Ed. Lindsay/Whatmough, Paris 1926); vgl. Loewe, Gustav: Prodromus Corporis glossariorum latinorum; quaestiones de glossariorum latinorum fontibus et usu. Leipzig 1876, hier S. 232–233 sowie Goetz, Georg: Der liber Glossarum. Leipzig 1893, S. 211–290, hier S. 249–251, und: De glossariorum latinorum origine et fatis. [= Corpus glossariorum latinorum, Bd. 1]. Leipzig 1923, hier S. 184–186.
  • 3. Pseudo-Hieronymus: Interpretatio alphabeti Hebraeorum.
    • Editionen:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Eusebii Hieronymi Stridonensis presbyteri opera omnia... 2. Aufl. Paris 1883 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 23].
      • Lagarde, Paul: Onomastica sacra. Göttingen 1870.
    • (28rb) Pseudo-Hieronymus: Interpretatio alphabeti Hebraeorum. >Interpretationes alfebetum Hebreorum< Aleph mille vel doctrina. Bet domus. Gimel retributio vel plenitudo …–… Tau signum vel subter.
      Lagarde (1870), S. 160; PL 23, 1365–1366; vgl. Dekkers, CPL, Nr. 623a.
  • 4. Sallustius: Exzerpte aus Catilina, Iugurtha.
    • Editionen:
      • Kurfess, Alphons: C. Sallusti Crispi Catilina, Iugurtha, Fragmenta ampliora. Leipzig 1957.
      • Reynolds, Leighton Durham: C. Sallusti Crispi Catilina, Iugurtha, Historiarum fragmenta selecta, Appendix Sallustiana. Oxford 1991.
      • Munk-Olsen, Birger: L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles. Bd. 2. Paris 1985, hier S. 309–311.
    • (28va32vb) Sallustius: Exzerpte aus Catilina, Iugurtha.
      • (28va) >Ex historia Salustii Crispi. Oratio Catilinae apud coniuratos.< Ni virtus fidesque vestra …–… quam imperare parati estis [Catil. 20,2–17];
        Kurfess (1957), S. 17–18; Reynolds (1991), S. 16–19; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 9.
      • (28vb) >Oratio C. Catonis in senatu.< Longe alia mihi mens est …–… ore maiorum supplicium sumendum [Catil. 52,2–36];
        Kurfess (1957), S. 41–45; Reynolds (1991), S. 42–46; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 8.
      • (30ra) >Oratio Catilinae.< Compertum ego habeo milites …–… luctuosam victoriam hostibus relinquatis [Catil. 58,1–21];
        Kurfess (1957), S. 48–50; Reynolds (1991), S. 49–51; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 4.
      • (30vb) >Oratio Adtherbalis.< P[atres] C[onscripti]. Micipsa pater meus moriens …–… et sanguinem familiae nostrae tabescere [Iug. 14.1–25];
        Kurfess (1957), S. 63–67; Reynolds (1991), S. 63–67; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 48.
      • (31vb) >Oratio L. Syllae ad regem Bocchum.< Rex Bocchae, magna laetitia nobis est …–… bello quid valeat tute scis [Iug. 102,5–11];
        Kurfess (1957), S. 137–138; Reynolds (1991), S. 140–141; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 49.
      • (32ra) >Oratio regis Bocchi ad L. Syllam.< Numquam ego ratus sum …–… haud repulsus abibis [Iug. 110,1–8];
        Kurfess (1957), S. 143–144; Reynolds (1991), S. 146–147; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 46.
      • (32rb) >Epistula Lentuli ad Catilinam.< Qui sim [ex eo] quem ad te misi …–… omnibus etiam ab infimis [Catil. 44,5];
        Kurfess (1957), S. 33; Reynolds (1991), S. 33; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 14.
      • (32rb) >Epistula Scipionis ad Mycipsam.< Iugurthae tui [in] bello Numantino …–… te atque avo suo Masinissa [Iug. 9,2];
        Kurfess (1957), S. 59; Reynolds (1991), S. 59; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 51.
      • (32va) >Epistola Adherbalis ad senatum.< Non mea culpa ad vos …–… memoria remanet avi mei Masinissae [Iug. 24,2–10].
        Kurfess (1957), S. 74–75; Reynolds (1991), S. 73–74; vgl. Munk Olsen (1985), Nr. 45.
      Bemerkung:
      Das Corpus von Reden und Briefen aus Sallusts Catilina und Iugurtha ist eng verwandt mit Cod. Vat. Lat. 3864, f. 109–133; vgl. Wölfflin, Eduard: Handschriftliches zu Sallust, in: Philologus 17 (1861), S. 154–159; 519–548.
  • 5. Exzerpte aus Priscian.
    • Edition:
      • Chatelain, Emile: Introduction à la lecture des notes tironiennes. Paris 1900.
    • 32vb; 25ra Exzerpte aus Priscian in lib. De temp. sowie kurzer Auszug aus Servius comm. Virgil. lib. VIII [z.T. in Tironischen Noten].
      • (32vb) Pris[cianus] in I lib[ro] de temp[oribus] verborum. Praeteritum imperfectum …–… in quo iam pridem res perfecta ostenditur (Prisc. Gramm. Lat. II 406,2–6); Hoc videtur inter gerundia dativo aduinguntur, id est quae in dum desinunt (Prisc. GL II 410,14–411,5); Lectum vero eanden significationem habet miserabile visu nisi visione (vgl. Prisc. GL II 411,19–412,7); Supina vero dicuntur supina nominvaverunt, nascuntur (Prisc. GL II 412,16–18).
      • (25ra) Et illa quidem quae ab activis …–… locum significantia carent praepositionibus (vgl. Prisc. GL II 413,1–20); In libro de praeterito perfecto abstiti facit praeteritum (vgl. Prisc. GL II 459,19–24; 468,27–469,5; 472, 8); Cieo, cies, secundae coniug[ationis] date gentibus arma (vgl. Prisc. GL II 476,13–23); Iuratus tam active quam passive profertur Liqueo liqui facit (vgl. Prisc. GL II 485,1.11–13; 488,19–491,9); Servius in commento Virgilii libro [Aen.] VIII,[275] unde et medius fidius dictus est.
        Chatelain (1900), S. 209–211 und Tafel 1.
    • (25va) leer (die rechte Hälfte des Blattes ist weggeschnitten)
  • 6. Nonius Marcellus: De compendiosa doctrina, liber IV (Auszug).
    • Edition:
      • Lindsay, Wallace M.: Nonii Marcelli de compendiosa doctrina. Bd. 2. Leipzig 1903.
    • (33ra34ra) Nonius Marcellus: De compendiosa doctrina, liber IV (Auszug). Tenet, sicuti est usu, significat conpraehendit vel detinet …–… Vix, statim. Vergilius. Vix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit. Explicit.
      Lindsay (1903), Bd. 2, S. 663–680.
    • Literatur:
      • Vernet, André: La transmission des textes en France, in: Settimane di studio del Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo 22 (1974), S. 89–123, hier S. 103.
      • Schanz, Martin: Die römische Literatur von Constantin bis zum Gesetzgebungswerk Justinians. Bd. 1: Die Literatur des vierten Jahrhunderts. [= HdAW 8.4.1] 2. Aufl. München 1914, hier S. 146–147.
  • 7. Glossarium latinum breve, nicht alphabetisch.
    • Edition:
      • Barker-Benfield, Charles: The Manuscripts of Macrobius’ Commentary on the Somnium Scipionis. [Diss. PhD] Oxford 1975, hier S. 337–368.
    • (34ra–b) Glossarium Latinum breve. Catalogus ordo vel numerus vel collectio. Mancipandum sociandum iugendum …–… Cadur est amfora habens urnas III, hoc est modios III. Ephod interpretatur pallium in quibus sculpta erant nomina patriarchum, quo soli pontifices utebantur (zu Letzterem vgl. Isidorus, Etym. XIX,21,5).
      Barker-Benfield (1975), S. 352 (teilweise).
  • 8. Petronius Arbiter: Satyricon (Excerpta vulgaria).
    • Editionen:
      • Müller, Konrad/ Ehlers, Wilhelm: Petronius Satyrica. Schelmenszenen. 3. Aufl. München 1983.
      • Müller, Konrad: Petronii Arbitri Satyricon reliquiae. 4. Aufl. Stuttgart/Leipzig 1995.
    • 34va–b [Bern, Cod. 357], 57ra58vb [Leiden, Voss. Lat. Q 30], 35ra41va [Bern, Cod. 357]; Petronius: Satyricon 1,1–26,5; 55,1–15; 80,9; 109,10–137,9 [mit Lücken, s. unten].
      • 34va–b [Bern] Petronius: Sat. 1,1–3,3. >Petronii Arbitri Satiricon< Num alio genere furiarum declamatores …–… cum cena divitum captant, nihil prius
        Müller/ Ehlers (1983), S. 8–11; Müller (1995), S. 1–2.
      • (58ra–vb) [Leiden] Petronius: Sat. 3,3–17,6[medit]antur quam id quod …–… ultionis causa huc venisse
        Müller/ Ehlers (1983), S. 10–19, 26–27, 30–33; Müller (1995), S. 2–6, 10–13.
      • (57ra–vb) [Leiden] Petronius: Sat. 17,6–26,5; 55,1–15; 80,9 [mit Lücken, s. unten] … [aetate] magis vestra commoveor …–… vera redit facies dissimulata perit
        Müller/ Ehlers (1983), S. 32–35, 38–39, 44–47, 102–105, 164–165; Müller (1995), S. 13–16, 19–20, 48–49, 79.
      • [Die zwei rechten Häflten der Leidener Blätter, mit dem Text von Sat. 81,1–109,9 nec diu tamen modo crinibus nitebas, die Pithou im 16. Jh. noch gelesen hatte, sind heute verloren.]
      • (35ra41va) [Bern] Petronius: Sat. 109,10–137,9 [mit Lücken, s. unten]. Phoebo pulchrior et sorore Phoebi …–… veniet clausum possidet arca Iovem.
        Müller/ Ehlers (1983), S. 238–249, 264–301, 304–345; Müller (1995), S. 116–121, 129–147, 149–169.
        Bemerkung:
        Der Text von O, die sog. ‚Kurzen Exzerpte‘, weist zahlreiche Lücken auf; enthalten sind in der Hs. B (Bern und Leiden): 1,1–8,4; 9,5; 14,2; 16,1–19,1; 20,8; 24,5–26,5; 55,1; 55,4–15; 80,9; 109,10–113,5; 118,1–124,3; 126,12–127,10; 128,6; 129,3–130,6; 131,8–11; 132,7–10; 132,11–13; 132,15; 133,1–4; 134,3–10; 134,12–135,2; 135,4–136,6; 136,13–137,3; 137,9.
    • Literatur:
      • Chatelain, Emile: Paléographie des classiques latins. Deuxième partie. Paris 1900, hier S. 16 und Tafel CXLIX.
      • Laffitte, Marie-Pierre: La redécouverte des manuscrits carolingiens par les érudits et les collectionneurs français (XVIe-XVIIIe siècles), in: Bibliologia 27 (2009), S. 141–158, hier S. 149.
      • Landfester, Manfred (Hg.): Geschichte der antiken Texte [= Der neue Pauly, Supplemente Bd. 2.] Stuttgart 2007, hier S. 451–452.
      • Petersmann, Hubert: Textkritische Probleme bei Petron, in: Wiener Studien 88 (1975), S. 118–134.
      • Sochatoff, Fred: Petronius, in: Kristeller, Paul Oskar (Hg.): Catalogus translationum et commentariorum: mediaeval and Renaissance latin translations and commentaries. Bd. 3. Washington D.C 1976, S. 313–339, hier S. 315–317.
      • Vannini, Giulio: Petronii Arbitri "Satyricon" 100–115; edizione critica e commento. Berlin 2010, hier S. 40–41.
  • 9. Remmius Favinus: Carmen de ponderibus et mensuris [unvollständig].
    • Editionen:
      • Geus, Klaus: [Remmius Favinus]: Gedicht über Gewichts- und Maßeinheiten: Carmen de ponderibus et mensuris. Oberhaid 2007.
      • Riese, Alexander (Hrsg.): Anthologia Latina, Bd. I,2. Leipzig 1869.
    • (41vb43ra) Remmius Favinus: Carmen de ponderibus et mensuris, Vv. 1–163. Pondera paeoniis veterum memorata libellis …–… Nec non et sine aquis.
      Riese (1869), S. 28–35 (Nr. 486); Geus (2007), S. 24–35.
    • Literatur:
      • Allen, Michael I.: Aus fuldischen Handschriften, in: Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte 66 (2014), S. 343–377, hier S. 367.
  • 10. Glossen und Nachträge.
    • Editionen:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Gregorii Papae I cognomento Magni opera omnia. Tomus secundus. Paris 1849 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 76].
      • Barker-Benfield, Charles: The Manuscripts of Macrobius’ Commentary on the Somnium Scipionis. [Diss. PhD] Oxford 1975, hier S. 337–368.
      • De Paolis, Paolo: L’insegnamento dell’ortografia latina fra Tardoantico e alto Medioevo: teorie e manuali, in: Del Corso, Lucio/ Pecere, Oronzo (Hgg.): Libri di scuola e pratiche didattiche dall'antichità al rinascimento. Cassino 2010, S. 229–291.
      • Shimahara, Sumi: Le succès médiéval de l’Annotation Brève sur Daniel d’Haymon d’Auxerre, in: Shimahara, Sumi (Hg.): Études d’exégèse carolingienne : autour d’Haymon d’Auxerre. Turnhout 2007, S. 123–164.
    • (7va) unten Glossen zum hebräischen Wort Apethno. Tentorii usui interpretatio …–… in quoque dicitur anti Christus occidendus sowie zur Bedeutung von animadversio. Omnium mortium genera animadversio nominantur. Intendere utique ad puniendum rerum, quia iudex est (Isidor, Etym. V, 27,36–37).
      Barker-Benfield (1975), S. 344, 352; Shimahara (2007), S. 132; De Paolis (2010), S. 281–282.
    • (13v) unten Glossen: FSI. Sciendum quoque quod Cherubim et Seraphim per m litteram prolata iuxta proprietatem linguae hebreae masculini sunt generis et pluralis numeri tantum. Sin autem per n litteram dicantur sicut in psalmis et hymnis et in praesenti gratiarum actione ponitur greca declinatione in neutrale genus mutantur. Velut cum dicimus lucida sidera speciosa nemora iucunda littora sic et beata Seraphyn neutrali genere et plurali numero accipiamus.
      De Paolis (2010), S. 282.
    • (28rb) unten Glossen: Crismata. dona concede. Doene. prope. Livore. vulnere. Consulere. percontare. Usurpat usu inlicito habet sowie ein Exzerpt aus Priscianus: N[o]T[a]. Deficio quando significat relinquo habet passivum, quando pro defetiscor neutrale est [= Prisc. GL II 399,7–9], am Rand: Pris[cianus] in I lib[ro] de verb[o].
      Barker-Benfield (1975), S. 345, 352; De Paolis (2010), S. 282.
    • (30va) am linken Rand, quer: Iuvenal-Zitat Iuvenal. Gaudentis foeda peregrina ad pulpita cantu prostitui (Satura VIII,225–226 – Prisc. Gramm.Lat. II 419,5–6).
    • (34r) Glossen aus Isidor, Etymologiae. Am rechten Rand Defensores dicti, eo quod plebem sibi commissam contra insolentiam improborum defendant (Isid., Etym. IX, 4,18); Curiales dicti, quia civilia munera procurant et exequuntur (Isid., Etym. IX, 4,24); Libertus vocatus, quasi a servitio liberatus. Libertini antiquiis libertorum filii erunt, nunc autem aut a liberto factus aut possessus. Manumissus dicitur, quasi manu dimissus. Apud antiquos enim alapa percussos circumducebant et liberos confirmabant (Isid., Etym. IX, 4,47–48); Donatio usufructuaria dicitur, quia donator ex ea usum fructuum adhuc retinet servato cui donatum est iure (Isid., Etym. V, 24,27); Actores idem et curatores ab agendo et curando vocati. Procuratores vero, eo quod vice procuratoris funguntur (Isid., Etym. IX, 4,34–35). – Rechte Spalte unten Munia sunt quaedam officia, unde et inmunes dicuntur qui nullum officium gerunt (Isid., Etym. IX, 4,21). – Am unteren Rand Momentum dictum a temporis brevitate, ut quam cito, quam statim salvo negotio reformetur, nec in ullam moram produci debeat, quod repetitur (Isid., Etym. V, 25,25).
      Barker-Benfield (1975), S. 352 (teilweise).
    • (41va) (kopfstehend) Exzerpte aus Gregorius Magnus: Homiliae in evangelia I,19; I,2.
      Sancti spiritus adsit nobis gratia. Secundum Math[eum]. Simile est reg[num] c[aelorum] homini patri f[amilias], qui exiit primo mane conducere oper[arios] in vineam suam. Dicit Gregorius. Pater familias est Christus …–… qui autem praeibant increpa[bant] eum ut tacere[t].
      Barker-Benfield (1975), S. 354–355 (teilweise); vgl. PL 76, 1153C–1155C, 1082A.
Provenienz der Handschrift:
  • Vorbesitzer: Daniel, Pierre (1530–1603) – in Analogie zu Cod. 330 und 347.
  • Vorbesitzer: Bongars, Jacques (1554–1612) – sein Namenszug Bongars f. 1r oben, 32v unten, 33r oben, 43r unten.
Erwerb der Handschrift: 1632 durch die Schenkung seines Erben Jakob Graviseth (1598–1658) in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • In Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5] nicht zu identifizieren (ev. S. 38: [Sign.] X.12. Grammaticus antiquus. 4° ?).
  • Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4], f. 31r: 357. Glossarium. Item orationes et epistolae quaedam ex Salustio. Item Petronii Arbitrii Satyricon. 4°.
  • Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h.III.110], f. 40r: 357. Glossarium. Item fragmenta quaedam ex Salustio. Petronii Arbitrii Satyricon, sed mutilum. Secul. 12 [!]; f. 71r: 357. Petronii Arbitrii Satyricon, sed mutilum, vide Glossarium; f. 82v: 357. Salustius. Fragmenta quaedam ex illo, vide Glossarium.
  • Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis. Bd. 1. Bern 1760, S. 395, 558; 589–590.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 345–346.
Literatur zur Handschrift (Auswahl):
  • Abbaye Saint-Germain (Hg.): Saint-Germain d’Auxerre; intellectuels et artistes dans l’Europe carolingienne, IXe-XIe siècles. Auxerre 1990, hier S. 266.
  • Barker-Benfield, Charles: The Manuscripts of Macrobius’ Commentary on the Somnium Scipionis. [Diss. PhD] Oxford 1975, hier S. 128–134, 337–368.
  • Bischoff, Bernhard: Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts. Teil I: Aachen – Lambach. Wiesbaden 1998, hier S. 123 (Nr. 579).
  • Büren, Veronika von: Auxerre, lieu de production de manuscrits? in: Shimahara, Sumi (Hg.): Études d’exégèse carolingienne: autour d’Haymon d’Auxerre. Turnhout 2007, hier S. 180.
  • Ganz, David: On the history of Tironian Notes. Wiesbaden 1990, hier S. 35–51.
  • Meyier, Karel Adriaan de: Codices Vossiani Latini. Leiden 1973–1984, hier Bd. II, S. 81.
  • Mostert, Marco: The library of Fleury. A provisional List of Manuscripts. Hilversum 1989, S. 73–74 (Nr. 167) [Bern, Cod. 357, f. 1–32]; 74 (Nr. 168) [Bern, Cod. 357, f. 33–43]; 99 (Nr. 338) [Leiden, Voss. Lat. Q 30, f. 57–58]; 218 (Nr. 1119) [Paris, Lat. 7665]. Dazu: S. 71–72 (Nr. 156) [Bern, Cod. 330]; 73 (Nr. 163) [Bern, Cod. 347].
  • Mostert, Marco: The tradition of classical texts in the manuscripts of Fleury, in: Chavannes-Mazel, Claudine (Hg.): Medieval Manuscripts of the Latin Classics: Production and Use. Los Altos Hills (CA) 1996, S. 19–40, hier S. 31.
  • Müller, Konrad/ Ehlers, Wilhelm: Petronius Satyrica. Schelmenszenen. 3. Aufl. München 1983, hier S. 382–391, 397–398, 416–423, 442–448.
  • Munk-Olsen, Birger: L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles. Paris 1982–1989, hier Bd. 2, S. 29, 97, 223, 251, 317–318, 706–707, 844.
  • Munk-Olsen, Birger: L’élément codicologique, in: Hoffmann, Philippe (Hg.): Recherches de codicologie comparée; la composition du "codex" au Moyen Âge, en Orient et en Occident. Paris 1998, hier S. 122.
  • De Paolis, Paolo: L’insegnamento dell’ortografia latina fra Tardoantico e alto Medioevo: teorie e manuali, in: Del Corso, Lucio/ Pecere, Oronzo (Hgg.): Libri di scuola e pratiche didattiche dall'antichità al rinascimento. Cassino 2010, S. 229–291, hier S. 277–282.
  • De Paolis, Paolo: I codici miscellanei grammaticali altomedioevali; caratteristiche, funzione, destinazione, in: Segno e testo 2 (2004), S. 183–211, hier S. 203–208.
  • Reynolds, Leighton Durham: Texts and transmission, a survey of Latin classics. Oxford 1983, hier S. 252, 295–299, 343, 347.
  • Reynolds, Leighton Durham: C. Sallusti Crispi Catilina, Iugurtha, Historiarum fragmenta selecta, Appendix Sallustiana. Oxford 1991, hier S. XVII.
  • Shimahara, Sumi: Le succès médiéval de l’Annotation Brève sur Daniel d’Haymon d’Auxerre, in: Shimahara, Sumi (Hg.): Études d’exégèse carolingienne : autour d’Haymon d’Auxerre. Turnhout 2007, S. 133–138.
  • Traube, Ludwig: Vorlesungen und Abhandlungen. Bd. 3: Kleine Schriften. München 1920, hier S. 12.
  • Usener, Hermann: Eine Handschrift Peter Daniels, in: Rheinisches Museum für Philologie N. F. XXII (1867), S. 413–421.
Externe Ressourcen: